این مقاله از روزنامه «هاآرتص» در تاریخ ۸ اوت ۲۰۲۵ منتشر شده و عنوانش چنین است:

«جنگ موشکی بعدی بین اسرائیل و ایران چه شکلی خواهد بود»

جنگ ۱۲ روزه میان ایران و اسرائیل با ادعای پیروزی از سوی اسرائیل و ایالات متحده به پایان رسید. هرچند هدف نهایی – متوقف کردن برنامه هسته‌ای ایران – به طور کامل محقق نشد، اما این عملیات موفقیت‌های عملیاتی قابل‌توجهی به همراه داشت. مهم‌ترین آن‌ها از کار انداختن سامانه دفاع هوایی ایران بود که برتری تقریباً کامل هوایی را در عمق خاک دشمن فراهم کرد. این امر به نوبه خود امکان حملات دقیق به برنامه موشکی بالستیک ایران، از زیرساخت‌های تولید تا سامانه‌های پرتاب را مهیا ساخت.

در بخش دفاعی، تصویر پیچیده‌تر بود. اسرائیل موفق شد همه پهپادهای ایرانی جز یکی را رهگیری کند و بیشتر موشک‌های ورودی را نیز منهدم سازد. با این حال، تعداد اندکی که از سامانه‌های دفاعی عبور کردند، تلفات و خسارات بی‌سابقه‌ای به جبهه داخلی وارد آوردند.

۵۰۰ موشک، ۲۰۰ رهگیر، ۱.۵ میلیارد دلار: پشت پرده حملات ایران به اسرائیل
نقشه‌های هولناک نشان می‌دهد: موشک‌های ایران محله‌های اسرائیلی را ویران کردند
شهری در اسرائیل تخریب ساختمان‌های آسیب‌دیده در جنگ با ایران را با مراسمی فاشیستی علامت‌گذاری کرد

در کوتاه‌مدت انتظار می‌رود اسرائیل همچنان توانایی عملیات بر فراز آسمان ایران و هدف‌گیری زیرساخت‌های موشکی را حفظ کند. اما در افق پنج تا ده ساله، خطر واقعی این است که ایران بتواند سامانه دفاع هوایی پیشرفته‌تر و مؤثرتری را بازسازی کرده و حتی نیروی هوایی خود را احیا کند.

در چنین سناریویی، حمله احتمالی آینده اسرائیل احتمالاً با چالش‌های تازه‌ای روبرو خواهد شد و شکل کاملاً متفاوتی نسبت به آخرین کارزار به خود خواهد گرفت.

مسابقه تسلیحاتی

با وجود ضربه سنگینی که به زرادخانه موشکی ایران وارد شد، نیروی موشکی بالستیک همچنان جزء اصلی تسلیحات تهران و مرتبط‌ترین تهدید برای اسرائیل باقی مانده است.

تال اینبار، کارشناس موشکی و پهپادی و پژوهشگر ارشد «اتحاد دفاع موشکی» می‌گوید: «ایران هنوز حدود ۱۰۰۰ موشک بالستیک دارد که قادر به رسیدن به اسرائیل هستند.»

فابیان هینز، پژوهشگر مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک، می‌افزاید: «برنامه موشکی ایران در یک ساختار بوروکراتیک کاملاً متعهد به پیشرفت آن جای دارد. آن‌ها به این راحتی دست از آن نمی‌کشند.» دو سازمان موازی در سپاه پاسداران و ارتش ایران مسئول توسعه، تولید و نهایتاً پرتاب این موشک‌ها هستند.

از دید ایران، موشک‌های بالستیک تنها ابزاری بوده‌اند که حتی در سطح محدود، توانسته‌اند خود را ثابت کنند؛ در حالی که شبه‌نظامیانی مانند حزب‌الله، که سال‌ها پرورش یافته‌اند، عملکرد ضعیف‌تری داشته‌اند. موشک‌های ایرانی که موفق شدند از سامانه‌های دفاعی اسرائیل و آمریکا عبور کنند، خسارات بی‌سابقه‌ای به جبهه داخلی اسرائیل وارد کردند و بنا بر گزارش‌های خارجی، حتی به تأسیسات نظامی نیز اصابت کردند.

هزینه سنگین دفاع

علاوه بر خسارات فیزیکی، این جنگ بار مالی سنگین دفاع موشکی را نمایان کرد. تنها چند روز پس از آغاز نبرد، رسانه‌های خارجی گزارش دادند که ذخایر موشک‌های رهگیر آرو اسرائیل به سرعت رو به پایان است. هر موشک رهگیر آرو-۳ حدود ۳ میلیون دلار قیمت دارد، در حالی که موشک رهگیر تاد آمریکایی چهار برابر گران‌تر است.

طبق تحلیل هاآرتص، در طول کارزار ۱۲ روزه، تقریباً ۱۰۰ موشک تاد شلیک شد. سی‌ان‌ان بعداً گزارش داد که این تعداد ممکن است به ۱۵۰ رسیده باشد – که تقریباً یک‌چهارم کل موجودی تاد آمریکا را تشکیل می‌دهد. مجموع هزینه رهگیرهای شلیک‌شده توسط اسرائیل و آمریکا در این جنگ حدود ۵ میلیارد شِکِل (حدود ۱.۴ میلیارد دلار) برآورد شد.

اما مشکل فقط مالی نیست. این سامانه‌ها به شدت پیشرفته و پیچیده‌اند، و همین امر سرعت تولید آن‌ها را محدود می‌کند. طبق گزارش آژانس دفاع موشکی آمریکا، در سال ۲۰۲۵ تنها ۱۲ موشک تاد تولید شده و انتظار می‌رود در سال ۲۰۲۶ فقط ۳۷ موشک دیگر تولید شود. با توجه به این ارقام، این پرسش مطرح می‌شود که آیا از نظر اقتصادی یا فناورانه می‌توان ذخایر کافی از رهگیرها را برای مقابله با باران موشکی گسترده حفظ کرد یا نه.

اینبار توضیح می‌دهد: «معادله واقعی اینجاست: هزینه دفاع در برابر خسارت بالقوه بدون آن. فکر کنید اگر هر ۵۰۰ موشک به هدف می‌خورد چه می‌شد – ۵۰۰ برابر سطح خسارت دیده‌شده در مؤسسه وایزمن یا بات یام. بنابراین، هرچند دفاع گران است، جایگزین آن آنقدر فاجعه‌بار است که از نظر اقتصادی هم ارزشمند است.»

وی همچنین اشاره می‌کند که در مسابقه تسلیحاتی گسترده با ایران، بار اقتصادی متوازن‌تر از آن چیزی است که به نظر می‌رسد. برای نمونه، هزینه موشک‌های بالستیک میان‌برد ایران که به سمت اسرائیل شلیک شد، به قیمت رهگیرهای آرو-۲ و آرو-۳ نزدیک شده است. هرچند داده دقیقی درباره قیمت موشک‌های ایران وجود ندارد، اما برای مدل‌های پیشرفته‌تر «قیمت به راحتی می‌تواند بیش از یک میلیون دلار برای هر موشک باشد.»

پیش از جنگ اخیر، ایران در ظرفیت تولید برتری داشت. برآورد اطلاعاتی آمریکا این بود که ایران ماهانه حدود ۵۰ موشک تولید می‌کند. خسارت اخیر به زیرساخت‌های تولید و پرتاب، بازگشت تهران به این سرعت را دشوار خواهد کرد، اما اینبار تأکید دارد که ایران، مانند بسیاری کشورها، می‌تواند بهبود یابد. «این مسئله فقط به تصمیم، پول و زمان بستگی دارد.»

پروژه دقت موشکی ایران

سؤال اصلی اکنون این است که ایران چگونه می‌خواهد توان موشکی خود را بهبود دهد. هینز می‌پرسد: «آیا بر دقت متمرکز می‌شوند، با وجود ضعف‌های جدی که در اکتبر ۲۰۲۴ آشکار شد؟ یا به تولید تعداد بیشتری موشک به بهای کاهش دقت روی می‌آورند؟ شاید تهران تلاش کند با پراکندگی بیشتر، بقاپذیری پرتابگرها را افزایش دهد.»

آن‌ها ممکن است بر بقاپذیری خود موشک‌ها هم کار کنند – با پرتاب فریب‌دهنده‌ها یا استفاده از مهمات خوشه‌ای برای ایجاد اهداف متعدد. همه این‌ها مسیرهای احتمالی هستند.

واقعیت این است که در حمله موشکی ۲۰۲۴، موشک‌های ایرانی دقت قابل‌بحثی داشتند. از دور به نظر می‌رسید ده‌ها موشک خسارت سنگینی به پایگاه نیروی هوایی نواتیم زده‌اند. اما تصاویر ماهواره‌ای بعداً نشان داد که خسارت ناچیز بوده – با وجود اصابت مستقیم بیش از ۳۰ موشک بالستیک به پایگاه یا اطراف آن.

دکر اوولث، تحلیلگر مرکز تحقیقات CNA در واشنگتن، نتیجه گرفته که دقت نقطه قوت ایران نیست. بررسی عملکرد موشک‌های ایران در جنگ ۱۲ روزه نیز به همین نتیجه رسید. هرچند یک موشک به پالایشگاه نفت حیفا اصابت کرد و رسانه‌های خارجی از حملات به اهداف راهبردی و امنیتی خبر دادند، بیشتر موشک‌ها یا نزدیک هدف یا در اطراف آن فرود آمدند.

وقتی نویسنده این مقاله عکس‌هایی از بردهای مدار چاپی موشک‌های ایرانی شلیک‌شده در ۲۰۲۴ را به یک مهندس باسابقه صنایع دفاعی نشان داد، مهندس شگفت‌زده شد و پرسید آیا این‌ها «موشک اسباب‌بازی برای بچه‌ها» هستند.

پدافند هوایی چین-روسیه

عبدالرحیم موسوی، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران، ماه گذشته گفت: «پدافند هوایی، که در خط مقدم حفاظت از آسمان ما ایستاده، توانسته همه سطوح تهدید را تحمل کند و دشمنان ملت ایران را از محاسبات غلطشان پشیمان سازد.» تصاویر منتشرشده از ایران نشان داد که این کشور حداقل هشت پهپاد اسرائیلی را سرنگون کرده است.

با این حال، این موفقیت در برابر صدها پرواز آزادانه نیروی هوایی اسرائیل بر فراز آسمان ایران، ۱۵۰۰ کیلومتر دورتر از خانه، دستاوردی ناچیز است.

ایران ادعا کرد که همه سامانه‌های پدافند هوایی ازدست‌رفته در جنگ ۱۲ روزه را جایگزین کرده است، اما اعتبار این ادعا بسیار مشکوک است. به احتمال زیاد اگر اسرائیل به زودی دوباره حمله کند، باز هم برتری هوایی را بدون تلاش زیاد به دست خواهد آورد.

ایران در یک دو راهی نظامی-فناورانه با پیامدهای ژئوپلیتیکی گسترده‌تر قرار دارد. تاکنون عمدتاً به سامانه‌های پدافند ساخت داخل متکی بوده و از سامانه‌های روسی مانند S-300 نیز استفاده کرده است. اما این سامانه‌ها در لحظه حساس ناکام ماندند و تردید جدی وجود دارد که روسیه، گرفتار در جنگ اوکراین، بتواند سامانه‌های جدید تأمین کند.

بر اساس گزارش «میدل ایست آی» به نقل از منابع عربی، چین سامانه‌های پدافندی به ایران داده است. سفارت چین در اسرائیل این گزارش را رد کرد، اما ایران reportedly به خرید سامانه HQ-9B و رادارهای JY-26 علاقه دارد. HQ-9B نسخه چینی S-300 روسی است که به گفته اینبار «دیدیم سامانه‌های روسی چقدر مؤثر بودند.»

احیای نیروی هوایی ایران؟

نیروی هوایی ایران در جنگ اخیر نقشی نداشت. ناوگان هواپیماها و بالگردهای آن به شدت قدیمی است و بسیاری به دوره شاه برمی‌گردد. در کنار اف-۱۴هایی که روی زمین بمباران شدند، نیروی هوایی ایران همچنان اف-۴ فانتوم، اف-۵ تایگر شارک، و تعداد کمی میگ-۲۹ و میراژ قدیمی دارد.

در نوامبر ۲۰۲۳ رویترز گزارش داد که تهران قراردادی برای خرید بیش از ۲۰ جنگنده سوخو-۳۵ از روسیه امضا کرده است، اما گزارش‌های بعدی از تعویق این معامله خبر دادند. اخیراً هم گفته شد که وزیر خارجه ایران برای خرید حدود ۴۰ جنگنده J-10C (معروف به «لاوی چینی») به چین سفر کرده است.

با این حال، حتی اگر ایران ده‌ها جنگنده جدید بخرد، به گفته اینبار تا مدت‌ها تهدید جدی برای نیروی هوایی مدرن نخواهد بود. احیای نیروی هوایی ایران همچنین به رادارهای پیشرفته، هواپیماهای فرماندهی و کنترل، سامانه‌های ارتباطی مدرن و یک زیرساخت کاملاً جدید نیاز دارد.

چین توانایی تأمین همه این‌ها – حتی جنگنده‌های پنهانکار نسل پنج – را دارد، اما سؤال این است که آیا ایران توان پرداخت آن را دارد یا نه. در طول زمان، شاید پاسخ مثبت باشد. کمی پیش از جنگ، رسانه‌های دو کشور از راه‌اندازی نخستین قطار باری مستقیم چین-ایران خبر دادند که می‌تواند مسیر تأمین تجهیزات نظامی از طریق صادرات نفت را فراهم کند.

رهگیری سریع در آسمان دشمن

به گفته دکتر یهوشوعا کلیسکی از مؤسسه مطالعات امنیت ملی، اسرائیل باید در آینده موشک‌های رهگیر سریع‌تری توسعه دهد تا موشک‌های ایرانی را دور از خاک اسرائیل – ideally در فاز پرتاب – نابود کند. این رهگیری فاز شلیک (Boost Phase Intercept) نیازمند شبکه وسیعی از حسگرها و رهگیرهایی است که ظرف کمتر از پنج دقیقه به هدف برسند.

اینبار می‌گوید: «اگر برتری کامل هوایی داشته باشید و ۲۴ ساعته بر فراز ایران گشت‌زنی کنید، هر وقت موشکی را روی پرتابگر دیدید، می‌زنید – مهم نیست که شلیک شده یا نه.»

رهگیری لیزری؟

یکی از مسیرهای احتمالی، استفاده از سلاح لیزری است. پرتو لیزر با سرعت نور حرکت می‌کند و بسیار سریع‌تر از هر رهگیر متعارف است. اما رهگیری موشک‌های بالستیک و هایپرسونیک نیازمند توانی معادل حداقل یک مگاوات است. سامانه «آهنین پرتوی» فعلی تنها ۱۰۰ کیلووات تولید می‌کند، یعنی یک‌دهم مقدار لازم.

ایالات متحده و اسرائیل هر دو در حال سرمایه‌گذاری در سامانه‌های لیزری هوابرد هستند. شرکت البیت اخیراً نزدیک به ۵۰۰ میلیون دلار برای توسعه سامانه لیزری هوابرد خود جذب کرده و آن را با موفقیت علیه پهپادها در ۲۰۲۱ آزمایش کرده است.

در پایان جنگ، وزیر دفاع اسرائیل، اسرائیل کاتص، اعلام کرد که کارزار در ایران صرفاً پیش‌درآمدی بر سیاست جدید اسرائیل بوده است: «پس از ۷ اکتبر، مصونیت به پایان رسیده.» او گفت که به ارتش دستور داده برنامه‌ای بلندمدت برای حفظ برتری هوایی و جلوگیری از پیشرفت برنامه‌های هسته‌ای و موشکی ایران تدوین کند.

به گفته کلیسکی، جنگ‌های آینده با ایران باید کوتاه و متمرکز باشند – بیش از یک یا دو هفته طول نکشند – و بر بازدارندگی و کسب قابلیت‌هایی که ایران به کار برده، تکیه کنند.

او افزود: «چیزی که کم داشتیم، قدرت موشکی اسرائیل بود – نه شلیک از هواپیما، بلکه زمین به زمین.» به گفته او، موشک‌های زمین‌پرتاب واکنش فوری به عبور از خطوط قرمز می‌دهند و تأثیر روانی عظیمی دارند – همان‌طور که صدها هزار اسرائیلی از نزدیک تجربه کرده‌اند.