بررسی اختلافات مرزی و حقوقی بین ایران و رژیم بعث عراق

یکی از مهم‌ترین عواملی که منجر به جنگ ایران و رژیم بعث عراق شد، اختلافات مرزی و حقوقی بین دو کشور بود. این اختلافات به ویژه بر سر رودخانه اروندرود (شط العرب) و مناطق مرزی غرب ایران، نقش عمده‌ای در تشدید تنش‌ها و در نهایت آغاز جنگ داشتند. در این پست، به بررسی جزئیات این اختلافات و تاثیرات آن‌ها بر روابط دو کشور می‌پردازیم.

 

رودخانه اروندرود (شط العرب)

اهمیت استراتژیک اروندرود: اروندرود، که در رژیم بعث عراق به نام شط العرب شناخته می‌شود، یک رودخانه استراتژیک است که از تلاقی دو رود دجله و فرات تشکیل می‌شود و به خلیج فارس می‌ریزد. این رودخانه مرز آبی بین ایران و رژیم بعث عراق را تشکیل می‌دهد و اهمیت زیادی برای هر دو کشور دارد. اروندرود به دلیل دسترسی به خلیج فارس، مسیر تجاری و دریایی حیاتی برای هر دو کشور محسوب می‌شود.

 

تاریخچه اختلافات مرزی بر سر اروندرود: اختلافات مرزی بین ایران و رژیم بعث عراق بر سر حاکمیت بر اروندرود به دوران حکومت عثمانی بازمی‌گردد. پس از پایان جنگ جهانی اول و فروپاشی امپراتوری عثمانی، این اختلافات بین ایران و رژیم بعث عراق ادامه یافت. قراردادهایی مانند قرارداد ۱۹۳۷ بین ایران و رژیم بعث عراق سعی در حل این اختلافات داشتند، اما به دلیل تغییرات سیاسی و تحولات منطقه‌ای، این تلاش‌ها ناکام ماند.

 

قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر: یکی از مهم‌ترین تلاش‌ها برای حل اختلافات مرزی، قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر بود که بین شاه ایران و صدام حسین (در زمان معاونت رئیس جمهور رژیم بعث عراق) به امضا رسید. بر اساس این قرارداد، خط مرزی در اروندرود به میانه عمیق آب (تالوگ) منتقل شد. این قرارداد به طور موقت به کاهش تنش‌ها کمک کرد، اما با وقوع انقلاب اسلامی در ایران و تغییرات سیاسی در رژیم بعث عراق، این قرارداد به تدریج نادیده گرفته شد و اختلافات دوباره بالا گرفت.

 

ادعاهای ارضی رژیم بعث عراق بر مناطق غرب ایران

ادعاهای تاریخی رژیم بعث عراق: صدام حسین و دولت بعثی رژیم بعث عراق معتقد بودند که مناطق غربی ایران، به ویژه استان خوزستان که دارای جمعیت قابل توجهی از عرب‌هاست، باید بخشی از خاک رژیم بعث عراق باشد. این ادعاها بر پایه دیدگاه‌های تاریخی و ملی‌گرایانه بعثی‌ها بنا شده بود که مرزهای فعلی را غیرمنصفانه می‌دانستند.

 

اهمیت استراتژیک خوزستان: استان خوزستان یکی از مناطق مهم و استراتژیک ایران است که به دلیل منابع غنی نفت و گاز، اهمیت اقتصادی زیادی دارد. رژیم بعث عراق با چشم‌دوختن به این منابع، امیدوار بود که با تصرف این منطقه، توان اقتصادی و نظامی خود را تقویت کند.

 

تشدید تنش‌ها و افزایش درگیری‌های مرزی

نقض مکرر قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر: با وقوع انقلاب اسلامی در ایران و بی‌ثباتی‌های ناشی از آن، رژیم بعث عراق فرصت را مغتنم شمرد و شروع به نقض مکرر قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر کرد. رژیم بعث عراق با انجام تحرکات نظامی و تجاوزات مرزی، به دنبال بهره‌برداری از شرایط داخلی ایران بود.

درگیری‌های مرزی پیش از جنگ: در سال‌های منتهی به جنگ، درگیری‌های مرزی متعددی بین نیروهای ایرانی و رژیم بعث عراقی رخ داد. این درگیری‌ها شامل تبادل آتش، حملات کوچک و تجاوزات مرزی بود که به تدریج به افزایش تنش‌ها و بی‌اعتمادی متقابل منجر شد.

 

تلاش‌های دیپلماتیک برای حل اختلافات

مذاکرات دو جانبه: در سال‌های پیش از جنگ، تلاش‌های دیپلماتیک متعددی برای حل اختلافات مرزی بین ایران و رژیم بعث عراق صورت گرفت. این مذاکرات شامل دیدارها و گفتگوهای رسمی بین مقامات دو کشور بود، اما به دلیل بی‌اعتمادی و تنش‌های سیاسی، این تلاش‌ها به نتیجه نرسید.

میانجی‌گری کشورهای ثالث: کشورهای منطقه و قدرت‌های جهانی نیز تلاش کردند تا به عنوان میانجی، به کاهش تنش‌ها و حل اختلافات بین ایران و رژیم بعث عراق کمک کنند. با این حال، به دلیل پیچیدگی‌های سیاسی و اختلافات عمیق، این میانجی‌گری‌ها نیز ناکام ماندند.

 

نتیجه‌گیری

اختلافات مرزی و حقوقی بین ایران و رژیم بعث عراق، به ویژه بر سر اروندرود و مناطق غرب ایران، نقش بسیار مهمی در تشدید تنش‌ها و آغاز جنگ ایران و رژیم بعث عراق داشتند. این اختلافات تاریخی، همراه با تحولات سیاسی و نظامی در هر دو کشور، زمینه‌ساز افزایش درگیری‌ها و در نهایت آغاز جنگ شدند. شناخت این اختلافات و تلاش‌های ناکام برای حل آن‌ها، به ما کمک می‌کند تا زمینه‌های تاریخی و سیاسی جنگ ایران و رژیم بعث عراق را بهتر درک کنیم.

 

این پست به عنوان ششمین پست از مجموعه مقالاتی است که به بررسی جامع تاریخچه شروع جنگ ایران و رژیم بعث عراق می‌پردازد. در پست‌های بعدی به دلایل شروع جنگ و تحولات اولیه جنگ خواهیم پرداخت تا تصویر کاملی از این جنگ و عوامل موثر بر آن ارائه دهیم.