اشاره: امیر سرتیپ دوم بازنشسته دکتر مسعود بختیاری از فرماندهان نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی و طراحان عملیات بیت المقدس در هشت سال دفاع مقدس است که کتاب تاریخ جنگ توسط وی به تحریر در آمده است. با امیر بختیاری در خصوص آزادسازی خرمشهر و عملیات بیت المقدس به گفت و گو پرداختیم که مشروح آن به شرح زیر است:

در عملیات بیت المقدس و آزادسازی خرمشهر چه نقشی داشتید؟

من سرتیپ دوم بازنشسته ستاد مسعود بختیاری هستم افسر نیروی زمینی که در عملیات بیت المقدس جزو گروه طراحی عملیات در قرارگاه فرمانده وقت نیروی زمینی در خوزستان بودم.

لطفا توضیح بفرمایید که با چه چالش‌هایی در طراحی عملیات بیت المقدس با آن رو به رو بودید؟

روند طراحی یک روند خاص و تخصصی در ادبیات نظامی است که از یک روش و شیوه خاصی تبعیت می‌کند. عملیات بیت المقدس فرزند عملیات فتح المبین، طریق القدس و علملیات ثامن الائمه است که هر 4 عملیات ناشی از متوقف کردن، تثبیت و زمین گیر کردن ارتش عراق در سال اول جنگ است. نمی‌توان عملیات بیت‌المقدس را به طور انتزاعی و یک مرحله‌ای نگاه کرد بلکه سلسله عملیاتی سبب ایجاد عملیات بیت المقدس می شود که در سال دوم جنگ پیش بینی و طراحی آن شروع شد و به یک مرحله تکمیلی و تکاملی رسید. در سال دوم جنگ که نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در مناطق اشغالی و در داخل خاک ایران به حالت تهاجمی و آفندی بر علیه نیروهای اشغالگر ارتش بعث عراق در آمدند. عملیات  ثامن الائمه در شمال آبادان برای شکستن محاصره آبادان بود و بعد از این عملیاتی پیش بینی شد  که چگونه در یک طرح راهبردی و عملیاتی با یک سرعت و عملیات بزرگتری مناطق اشغالی از وجود دشمن پاک شود. عملیات طریق القدس نیز منجر به فتح بستان و آزادسازی منطقه غرب سوسنگرد شد و یک شکاف بزرگی در جبهه به هم پیوسته دشمن در خوزستان ایجاد کرد و در واقع جبهه دشمن به دو جبهه شمالی و جنوبی تقسیم شد. عملیات فتح المبین طبق پیش بینی در منطقه شمال خوزستان و غرب اندیمشک و دزفول انجام و منجر به آزادسازی این مناطق شد و فتح بسیار درخشانی از لحاظ فنون طراحی نظامی و فنون نبرد بر روی زمین، ایثارگری و رزمندگی ایران بود. بعد از به نتیجه رسیدن عملیات فتح المبین طبیعتا تنها منطقه باقی مانده در خوزستان منطقه جنوب غرب اهواز بود که در عملیات بیت المقدس به اجرا در آمد. روند طرح ریزی عملیات بیت المقدس دارای یک بعد تخصصی نظامی است که ابتدا حضور دشمن در منطقه مورد بررسی قرار می گیرد و سپس میزان آن احصا، محاسبه و راهکار پیش بینی و بازی جنگ بر روی نقشه کشیده می شود و در نهایت راهکار خود را انتخاب می کنید.

در مورد تسخیر خرمشهر توضیحاتی بفرمایید؟

اساسا منطقه شمال رودخانه اروند یعنی شهر خرمشهر، جزیره و شهر آبادان جزو اهداف اصلی عراق از تهاجم نظامی به ایران بود و سران این کشور نیز به طور رسمی اعلام کردند. عراق در یک خواسته واهی و غیر متداول مدعی بود که تمام رودخانه اروند متعلق به این کشور است و این در هیچ منطق روابط بین الملل و یا قوانین ناظر بر آب‌های رودخانه و مشترک وجود ندارد و ایران این را مغایر و متناقض با حاکمیت خود می دانست و عراق نیز در قرارداد 1975 سهم ایران را پذیرفته بود اما صدام برای اینکه به خواسته غیر اصولی و غیر منطقی خود جامعه عمل بپوشاند ناگزیر باید به شهرهایی همچون خرمشهر و جزیره آبادان مسلط می شد و ساحل اروند را از ایران می گرفت چون در این صورت دیگر ایران نمی تواسنت حقی در رودخانه اروند داشته باشد چرا که دیگر ساحلی با این رودخانه نداشت، بنابراین عراق برای رسیدن به این خواسته تهاجم نظامی به خرمشهر و شبه جزیره آبادان را در دستور کار خود قرار داد اما فقط بخشی از خرمشهر را گرفت و نتوانست ساحل 80 کیلیومتری آبادان را فتح کند. باید بگویم که تهاجم عراق به خوزستان و به شهر خرمشهر در یک شرایط خاصی از تاریخ ما رخ می دهد یعنی دورانی است که انقلاب در ایران شکل گرفته و تغییراتی به طور طبیعی ناشی از سازمان های سیاسی، کشوری، سیاست های داخلی و خارجی رخ می دهد و در چنین اوضاعی عراق شرایط را برای یک تهاجم نظامی مناسب می بیند و به سمت خرمشهر حرکت می کند اما اینگونه نیست که عراق به راحتی موفق به تسخیر خرمشهر شده باشد بلکه عراق حداکثر نیروی ممکن را به سمت خرمشهر گسیل می کند اما نیروهای ایرانی در خرمشهر به خاطر جبهه بزرگ هزار کیلومتری که عراق در ابتدای جنگ برای ما باز کرده با نیروهای ما درگیر می شود اما قطعا نیروهای موجود ما برای دفاع از خرمشهر کفایت نمی کرد چرا که عراق یک ارتش بسیار سازمان یافته داشت بنابراین وقتی توازن قوا وجود ندارد گروهی که در کمیت کمتری هستند به ناچار باید شیوه های دیگری را اندیشه کند. در مسئله خرمشهر نوعی هیجان و قلیان عمومی هم به وجود آمد و همه بنا داشتند در دفاع از این منطقه کشور مشارکت داشته باشند که این درهم آمیختگی عجیب بین نیروهای مردمی و نظامی باعث شد عراق از قدرت بیشتر خود بهره ببرد و بخشی از خرمشهر را اشغال کند. عراق به سادگی وارد خرمشهر نشد و اینکه گفته می شود، ارتش جمهوری اسلامی ایران به عنوان محور اصلی سال نخست جنگ کوتاهی کرده بی انصافی،عدم تخصص و آگاهی به تاریخ و رویدادها و مفاهیم جنگ است.

وقتی عراق به خرمشهر حمله کرد گردان یکم تکاوران نیروی دریایی را از بوشهر به سمت خرمشهر فرستادیم و دو گردان نیز از تیپ یکم زرهی لشکر 92، توپخانه ارتش و نیروهای ژاندارمری و بخشی از نیروهای انتظامی ناحیه خوزستان در این منطقه حضور داشتند یک گردان ویژه به نام دژ نیروی زمینی در این منطقه بود و ما حتی دانشجویان فارغ التحصیل دانشگاه افسری را نیز به صورت جنگجویان ساده وارد عمل کردیم؛ بنابراین ارتش تمام توان خود را برای دفاع از خرمشهر به کار گرفت. در روز ششم جنگ قطعنامه 479 شورای امنیت سازمان ملل صادر می شود و شورای امنیت که خود را مسوول برقراری صلح در دنیا می داند قطعنامه صادر می‌کند و در این قطعنامه طرفین را به آتش بس و مذاکره دعوت کرد و عراق نیز قطعنامه شورای امنیت را پذیرفت چون عراق متوجه شد که برآورد وی مبنی بر تصرف خرمشهر و آبادان در بازه زمانی یک الی دو روزه امکان پذیر نیست بنابراین بلافاصله قطعنامه شورای امنیت را پذیرفت اما موافقت ایران مشروط بود و تاکید داشت که عراق باید قبول کند که متجاوز است و از مناطق اشغالی بیرون برود و غرامت بدهد اما عراق این شرط ایران را نمی پذیرفت. عراق به دلیل اینکه متوجه شد که ایران تسلیم بشو نیست و نیروهای مسلح ایران زیر بار اشغال عراق نمی روند قطعنامه را پذیرفت.

پس به عبارتی عراق متوجه اشتباه محاسباتی خود در همان روزهای نخستین تجاوز خود شد؟

بله؛ ارتش جمهوری اسلامی ایران و مردم خرمشهر به عراق نشان دادند که نمی تواند به سادگی بر خرمشهر مسلط شود و عراق دریافت که رویایی که در سر داشت که هیچگاه محقق نمی شود به همین دلیل پیشنهاد آتش بس سازمان ملل را پذیرفت.

دستاورد خاص عملیات بیت المقدس چه بود؟

دستاوردهای این عملیات از دید عملیات نظامی را می توان به دستاوردهای تاکتیکی و دستاوردهای استراتژیکی، راهبردی و کلان  تقسیم بندی کرد در بعد دستاوردهای تاکتیکی  و نظامی  5 هزار کیلومتر از مناطق اشغال شده ایران از عراق و شهرهایی مثل اهواز، هویزه و سوسنگرد را از برد حملات توپخانه و موشکی عراق خارج و خرمشهر را که نقطعه عطف زورآزمایی ما با عراق به شمار می رود، پس گرفته شد؛  20 هزار اسیر از عراق و خارج کردن دو لشکر عراقی  از گردونه عملیاتی و توانمندی نظامی  نیز جزو دستاوردهای تاکتیکی ما محسوب می شود اما یک ابعاد راهبردی و کلان هم در این جنگ وجود دارد که یکی از این اهداف بازپس گیری خرمشهر بود اما به هر حال فتح خرمشهر عراق را از یک راهبرد تجاوزکارانه خود خارج کرد و مسئله تجدید نظر در قرارداد 1975 به خودی خود لغو شد. بنابراین این عملیات هم دستاورد راهبردی به معنای توفق و هم دارای دستاوردهای نظامی است.

به نظر شما چه درس هایی باید از آزادسازی خرمشهر گرفت؟

من نخست این را بگویم که جنگ های آینده شبیه جنگ های گذشته نیست که ما بگوییم همین روش را بکار می گیریم اما درسی را که همسایگانمان باید از فتح خرمشهر بگیرند این است که ملت ایران تجاوز و تهاجم از سوی هیچ کشوری را برنمی تابند و با اتحاد، اتفاق و همدلی متجاوز را سر جای خود می نشانند. باید قدرت و بازدارندگی نظامی و دفاعی ما روز به روز تقویت شود تا احدی به خود اجازه حمله به ایران را ندهد بنابراین همواره باید بدون اینکه متجاوز باشید به قدری قدرتمند شوید که هیچ متجاوزی جرات پا گذشتن به محدوده قلمرو حاکمیتی و منافع شما را نداشته باشد. ما ملتی هستیم که تجاوز به حریم خانه خود را تحمل نمی کنیم و در هر شرایطی فاع می کنیم و اختلافات فکری و غیره نمی تواند در دفاع یکپارچه ما خللی ایجاد کند.

به نظر شما شرایط نظامی امروز ما در چه وضعیتی قرار دارد؟

تجاوز نظامی عراق به ایران زمانی صورت گرفت که معتقد بود قدرت نظامی برتری نسبت به ایران دارد بنابراین این درس به ما داده شد که نباید در شرایطی قرار بگیریم که متجاوزی با استفاده از قدرت برتر بخواهد حقوق ما را پایمال کند بنابراین در اینکه قدرت نظامی ما در حال حاضر بسیار بیشتر از روزهای نخست انقلاب است تردیدی نداشته باشید، ما امروز در زمین، دریا، هوا و غیره تلاش می کنیم تا از خود دفاع کنیم.

 

نقشی شهید سپهبد صیاد شیرازی  چقدر در توفق و پیروزی عملیات بیت المقدس موثر بود؟

نقش شهید سپهبد صیاد شیرازی در عملیات بیت المقدس، طریق القدس و فتح المبین به عنوان فرمانده نیروری زمینی به عنوان تعیین کننده راه، جهت دهنده و تعیین کننده هدف، بسیار موثر و کلیدی بود و قرار گرفتن ایشان در فرماندهی نیروی زمینی ارتش که محور اصلی جنگ تحمیلی به شمار می‌رفت، سبب پیروزی‌های ما در عملیات های خطیر و حساس شد. ویژگی شهید صیاد شیرازی در فرماندهی این بود که ایشان دو زبانه بود به تعبیر دیگری ایشان هم به ادبیات و قوانین نظامی شناخته شده  ارتش در جنگ و رزم و هم قوانین ارتباط با نیروی مردمی که از قاعده مشخص و متنوعی پیروی می‌کند، اشراف داشت. بنابراین با آشنایی به این دو ادبیات می‌توانست یک تفاهم خوب و همزبانی ایجاد کند و کاملا در این کار موفق بود و البته به همین دلیل عصاره شخصیت ایشان در برقراری این هماهنگی و استفاده از دو نیرو حالت هم افزایی ایجاد کرده بود.

اگر خاطره ای از عملیات بیت المقدس در ذهن دارید، بفرمایید.

همه لحظات عملیات بیت المقدس خاطره است اما به نظر من هیچ خاطره ای شیرین تر و برجسته تر از لحظه فتح خرمشهر نیست چون به صورت یک هدف دست‌نیافتنی بود و صدام هم روی آن تبلیغ می کرد و ما 19 ماه اشغال نظامی بخشی از خرمشهر از سوی عراق را شاهد بودیم و خیلی هم دردناک بود چرا که با غیرت و همیت ما همخوانی نداشت. ما خرمشهر را در حالی پس گرفتیم که همه چیز در این شهر ویران شده بود اما بلافاصله پس از فتح آن خُرمی که عراق از این شهر گرفته بود در شهر احساس می شد.