عملیات پدافند هوایی شامل عملیات پدافندی عامل و غیرعامل است، که از طریق سیستم فرماندهی و کنترل یکپارچه اعمال می‌گردد. اینگونه عملیات معمولاً با ادغام تمامی قابلیت‌های پدافند هوایی یگان‌های شرکت‌کننده همراه با فرماندهی و کنترلی پویا صورت ‌می‌گیرد. با نگرش به زمان محدود عکس‌العمل، عملیات پدافندی نیازمند روند هماهنگی و تصمیم‌گیری ساده و دقیق می‌باشد.

طراحی عملیات پدافند هوایی از اصلی‌ترین موضوعات یک عملیات مشترک است، که توسط فرماندهی تعیین شده ‌‌می‌بایستی صورت پذیرد. در واقع، فرمانده تعیین شده با همکاری دیگر فرماندهان و طرح کلی عملیات طراحی خود را تدوین می‌نماید. طرح پدافند هوایی دربرگیرنده اقدامات عامل و غیرعامل و روند فرماندهی و کنترل است تا موجب برقراری پدافندی مستحکم علیه تهدیدات هوایی / موشکی دشمن گردد.

طرح پدافندی بایستی شامل پیش‌بینی روند پدافندی، سلسله مراتب فرماندهی، موقعیت و وضعیت خودی و دشمن، نیات فرماندهی، نیازمندی‌های لجستیکی و فرماندهی و کنترل و نیز چگونگی کنترل دقیق تجهیزات و حساسه‌های مرتبط و روش درگیری باشد.

طراحی اقدامات ضد‌هوایی/ موشکی دفاعی

طراح عملیات ضمن رجوع به الویت‌های دفاعی، مسئولیت‌ها، روش‌ها، وظائف و مجوزهای داده شده توسط فرمانده قرارگاه مشترک بایستی اصول زیر را در طراحی رعایت نماید:

1) طراحی متمرکز: بدین معنی که طراح بایستی کلیه قابلیت‌های ضد‌موشکی یگان‌های درگیر را لحاظ و هماهنگ با آنها طراحی نماید.

2) اجراء غیر متمرکز: بدین معنی که در اجرا، فرماندهان تاکتیکی مجاز به عمل بموقع، دقیق و بدون نیاز به هماهنگی مجدد با فرمانده قرارگاه باشند. این روش به دلیل سرعت بالای درگیری، از اهمیت بالایی در عملیات برخوردار می‌باشد.

3) پیشنهادات دریافتی: بدین معنی که قبل از طراحی نهایی، تمامی پیشنهادات دریافتی مد نظر قرار گیرند. این موضوع حتی در رابطه با دفاع ضد‌موشک‌های بالستیکی بسیار باارزش می‌باشد.

4) ارتباطات مؤثر و کارآمد: سیستم ارتباطی مؤثر و بهینه شده که از ارتباطات غیرضروری جلوگیری می‌نماید، به منظور ارتقاء سرعت تصمیم‌گیری در عملیات از نکات کلیدی است.

5) لایه‌های دفاعی: لایه های دفاعی فرصت مقابله چند مرحله‌ای از لحظه پرواز هواپیمای دشمن و قبل از پرتاب موشک را موجب می‌شود. این امر با رهگیری هواپیماهای با و یا بدون خلبان گشت و شناسائی دشمن آغاز می‌گردد. لایه‌های دفاعی معمولاً هواپیما، موشک‌های ضد‌هوایی برد بلند و متوسط و کوتاه (از جمله توپخانه ساحلی و دفاع نزدیک هوایی شناورها) و همچنین سیستم‌های مختل کننده و فریب دهنده را شامل می‌گردد. این لایه‌ها همچنین از طریق هواپیماهای شناسائی و سیستم‌های شنودی خودی پشتیبانی می‌گردد.

6) پوشش 360 درجه‌ای: پوشش 360 درجه‌ای از هرگونه حضور غیر‌مترقبه دشمن که ممکن است از محورهای مختلف (از جمله از طریق موشک‌های هوا به سطح و یا موشک‌های کروز) حمله نماید، پیشگیری می‌کند. از آنجا که مسیر پروازی اکثر موشک‌های بالستیکی قابل پیش‌بینی است، لذا سیستم دفاعی اغلب به محوری سوق پیدا می‌نماید که این نوع موشک‌ها در آن کشف می‌گردند.

7) شناسائی زودهنگام و ردگیری: کشف، شناسائی و مکان‌یابی و ردگیری زودهنگام، مطمئناً در اخطار بموقع و دفاع مؤثر ضد‌موشکی کمک می‌کند. این امر همچنین کمک می‌کند به تصمیم‌گیری صحیح و بموقع و به انتخاب سایت‌های مناسب جهت درگیری.

8) هشدار و اخطار بموقع: تدوین و تهیه روش‌های هشدار و اخطار که در آمادگی حساسه‌ها، سیستم‌های نبرد و تسلیحات کاملاً مؤثر است.

9) ‌بهره‌گیری مؤثر از الگوهای مختلف کنترل: الگوی کنترل متمرکز ضد‌موشکی وقتی است که فرمانده مافوق تنها به یگان‌های معینی دفاع ضد‌موشکی را ابلاغ می‌نماید و الگوی غیر‌متمرکز الگوی متداول بوده که فرمانده مافوق فعالیت‌های فرماندهان زیر‌دست را که به صورت مستقل اقدامات ضد‌موشکی را اجرا می‌نمایند، کنترل می‌نماید.

اقدامات ضد‌هوایی/ موشکی و قابلیت‌های پشتیبانی

الف- اقدامات ضد‌هوایی و موشکی به معنی بکارگیری مجموعه‌ای از حساسه‌ها، سلاح‌ها، ارتباطات و فرماندهی و کنترل از طرف تمامی یگان‌های درگیر، به منظور محافظت از نیروهای خودی، دارایی‌ها، مراکز تجمع و مراکز حساس و حیاتی در مقابل تهدیدات هوایی و موشکی است. ادغام اقدامات ضد‌موشکی موجب برقراری کنترلی مؤثر و تبادل اطلاعاتی بموقع، بین یگان‌های درگیر می‌گردد. منظور از دارایی‌ها، هواپیماها، موشک‌های ضد‌هوایی، توپخانه ضد‌هوایی، حساسه‌ها و عملیات سایبری و جنگ الکترونیکی و فرماندهی و کنترلی انعطاف‌پذیر همراه با داده‌پردازی، مدارهای صوتی فرماندهی و تصاویر تاکتیکی می‌باشند. اگر اقدامات عامل ضد‌هوایی بموقع میسر نباشد، فعالیت‌های پدافندی بایستی از انعطاف‌پذیری لازم به منظور مقابله با دشمن برخوردار باشد.

ب- قابلیت‌های دفاع موشک‌های بالستیکی: تجسس، کشف، ردگیری و رهگیری موشک‌های بالستیکی و اقدامات پدافند هوایی عامل و غیرعامل از فعالیت‌های ضد‌موشک‌های بالستیکی است. هدف از این اقدام به دست آوردن فرصت مقابله چند لایه علیه موشک تهدید است.

پ- قابلیت‌های موشک‌های ضد‌هوایی: تمامی قابلیت‌های موشک‌های زمین و دریا‌پایه ضد‌هوایی بایستی ادغام و یکپارچه گردند. این قابلیت‌ها شامل موشک‌ها (برد بلند، متوسط،‌ کوتاه و دفاع نزدیک) و انواع توپخانه ضد‌هوایی/موشکی می‌گردد.

ت- حساسه‌ها: کلیه حساسه‌های زمین و دریا و هوا پایه که قادرند با تجسس و کشف و شناسائی و ردگیری اخطار زودهنگام را موجب گردند، بایستی یکپارچه گردند.

ث- جنگ الکترونیکی: کلیه فعالیت‌ها و روش‌های ‌بهره‌گیری از قابلیت‌های جنگ الکترونیکی در زمینه ضد‌هوایی/موشکی بسیار حیاتی می‌باشند. اقدامات آفندی الکترومغناطیسی فرصت ردگیری را به دشمن نداده و از تهدیدات عملی او جلوگیری می‌نماید. با اقدامات پشتیبانی جنگ الکترونیکی امکان کشف، شناسائی و اخطار زود‌هنگام تهدید میسر می‌گردد.

ج- عملیات سایبری: عملیات سایبری از اقدامات عامل پدافندی قبل و در هنگام حمله و در قالب اختلال در زمان حمله و در ردگیری دشمن پشتیبانی نموده و در تمامی مدت پدافند هوایی/موشکی ادامه می‌یابد، تا از عملکرد سیستم پدافند خودی اطمینان حاصل نماید. از طرفی اقدامات سایبری ممکن است از فعالیت‌های سایبری دشمن مبنی بر قریب‌الوقوع بودن حمله هوایی و موشکی خبر دهد.

سیستم دفاع هوایی یکپارچه

الف- دفاع هوایی یکپارچه به تنهایی یک سیستم نبوده، بلکه مجموعه‌ای از خدمات و عملکرد اجزاء تشکیل دهنده دفاع هوایی/ موشکی شامل حساسه‌ها، تسلیحات، فرماندهی و کنترل، ارتباطات، سیستم اطلاعاتی و پرسنل مربوطه، تحت فرماندهی قرارگاه پدافند هوایی/موشکی در منطقه عملیات مشترک می‌باشد.

چون این سیستم متشکل از اجزاء مختلفی است، لذا هماهنگی و همزبانی و ارتباطی تنگاتنگ بین اجزاء کاملاً ضروری بوده و به همین دلیل، وجود یک سیستم تاکتیکی تبادل داده‌ها کاملاً حیاتی احساس می‌گردد. یک سیستم دفاع یکپارچه به طراحی‌ای که با سازماندهی نیروها آغاز شده و ارتباط فرماندهی را معلوم و روند بکارگیری تجهیزات را مشخص می‌نماید، نیازمند است.

ب- به منظور اطمینان از آگاهی وضعیتی منطقه نبرد و امکان تصمیم‌گیری و پشتیبانی از فرماندهی و کنترلی پویا، لازم است در طراحی، تصویر عمومی و تاکتیکی منطقه نبرد نیز پیش‌بینی گردد.

پ- قلب یک سیستم دفاع یکپارچه قابلیت‌های به اشتراک گذاشته شده نیروها است، که وفق طرح کلی دفاع هوایی/موشکی توسط فرمانده تعیین شده به کار گرفته می‌شود.