بررسي و تجزيه و تحليل
عمليات تأخيري و پدافندي يگان‌هاي لشكر 92 زرهي در غرب دزفول و شوش
(شامل پاتك تيپ 2زرهي در پاي پل كرخه و تصرف سرپل)

در گزارش‌هاي ديگر در اين روز، تيپ اظهار داشته، انديمشک و دزفول در خطر است. نياز به يگان جديد و تازه نفس مي‌باشد. فقط 4 قبضه توپ 155 م‌م حاضر به کار براي پشتيباني آتش موجود است. لشکر در پاسخ تيپ ابلاغ کرد، با استفاده از آخرين مقدورات خود در کرانه شرقي کرخه مقاومت کنيد. سرهنگ ملک نژاد معاون لشکر به منطقه دزفول اعزام گرديد تا عناصر باقيمانده گروه رزمي 37 را جمع و به مواضع شرق رودخانه بفرستد. فرمانده نيروي زميني دستور داده است، از شهر انديمشک و دزفول بايد تا آخرين نفس دفاع شود. اين منطقه بايد نگهداري شود. يک يگان هوابرد، قريباً به دزفول وارد مي‌شود. يگان‌هاي ديگري شامل يک گروهان دژبان، از دژبان مرکز، يک گروهان مهندس از بروجرد، 4 گروهان با سلاح انفرادي از نيروي دريايي، دژبان، وزارت دفاع به مقصد انديمشک حرکت کرده‌اند، قريباً به منطقه وارد مي‌شوند. توپخانه هم خواهد آمد. مقاومت کنيد تا اين يگان‌ها برسند.
نکته حائز اهميت و شايد مهمترين موضوع در تمام طول جنگ تحميلي، اين است که با وجود اينکه 2 لشکر زرهي و مکانيزه دشمن در منطقه غرب دزفول و شوش حمله کردند، در مقابل آنها حدود يک تيپ زرهي ما دفاع و عمل تأخيري مي‌کرد که از نظر سازمان و تجهيزات و کنترل و فرماندهي در سطح بسيار پاييني بود. نيروهاي دشمن نتوانستند به سرعت پيشروي کنند و 7 روز طول کشيد تا آنها به کرانه غربي کرخه برسند. در حالي که از خط مرزي تا کرانه کرخه به طور متوسط حدود 60 کيلومتر و سرعت پيشروي دشمن کمتر از 10 کيلومتر در روز بود، در صورتي که برابر محاسبات کلاسيک اين شرايط پيشروي بايد بيش از 20 کيلومتر در روز مي‌شد و لشکرهاي متجاوز بايد مي‌توانستند حداکثر در يک روز مواضع عين خوش و دوسلک در روز دوم مواضع علي‌گره‌زد و روز سوم کرانه غربي کرخه را تصرف نمايند. و از آن مهمتر اينکه پس از متلاشي شدن نيروهاي ما در اين منطقه عمليات و وصول نيروهاي متجاوز به غرب کرخه، دشمن تلاشي براي عبور از رودخانه و پيشروي به سمت حياتي‌ترين هدف استراتژيکي اين جنگ نکرد و در کرانه غربي کرخه متوقف گرديد. در صورتي که در آن شرايط، برتري مطلقي براي نيروي متجاوز وجود داشت و توان رزمي نيروهاي ما به آخرين نقطه پاياني رسيده بود.
نيروهاي دشمن مي‌توانستند با مختصر تلاش از رودخانه بگذرند و به سادگي به هدف حياتي خود در خوزستان برسند. علت عدم تلاش براي وصول به اين هدف روشن نيست. براي پي بردن به آن بايد به مدارک عملياتي رده‌هاي بالاي ارتش متجاوز دسترسي يافت حتي ممکن است عوامل سياسي و بين‌المللي در اين مورد موثر بوده باشد. ولي به طور کلي از شرايط يک هفته اول جنگ تحميلي و مقدمات قبل از شروع جنگ احتمالات چنين بر مي‌آمد که ممکن است (البته قطعي نيست) در اين امر مسائل زير موثر بوده است:
(1) مقاومت سرسختانه رزمندگان ما در تمام جبهه‌ها در مقابل تهاجم نيروهاي مجهز و آماده و برتر عراق، محاسبات و برآوردهاي ارتش متجاوز را دگرگون ساخت. در هفته اول نبرد تلفات سنگيني به نيروهاي متجاوز وارد شد. آنچنان که فرماندهي کل نيروهاي متجاوز متوجه گرديد ممکن است در اين نبرد، ارتش عراق قسمت عمده توان رزمي خود را از دست بدهد.
(2) نبرد منطقه خرمشهر و جنوب اهواز به دشمن نشان داد که ملت ايران براي دفاع از شهرها تا آخرين نفس و آخرين نفر آماده جانبازي و فداکاري است.
(3) نظر به اينکه حکومت بعثي مزدور امپرياليسيم عراق هدفهاي اصلي خود را از آغاز جنگ تحميلي عليه جمهوري اسلامي ايران، به اصطلاح احقاق حق خود در خط مرز به خصوص اروندرود اعلام کرده بود، از نظر تبليغاتي سياسي در مجامع بين‌المللي به خصوص کشورهاي حوزه خليج فارس که حکومت عراق هواي رياست آنها را در سر داشت به آنان بفهماند که ارتش عراق به آن مقدار از ادعاهاي خود رسيده که مي‌خواسته است. چنانچه دولت و ملت ايران به خواسته‌هاي اعلام شده حکومت عراق تسليم شود، عراق ادعاي اراضي بيشتري ندارد.
(4) شايد پس از آغاز جنگ، دولت بعثي عراق متوجه شده باشد که خود آلت دست ابر قدرت‌ها قرار گرفته و در دامي افتاده است که امپرياليسيم جهاني براي او گسترده بوده تا به دست اين دولت مزدور، منابع حياتي دو ملت مسلمان ايران و عراق نابود شود. بازارهاي استثمار جهاني که در حال ورشکستگي است، با سرازير شدن درآمدهاي نفتي کشورهاي منطقه خليج فارس به آن بازارها از ورشکستگي نجات پيدا کنند.
به هر حال بحث درباره علت عدم ادامه پيشروي ارتش متجاوز عراق، بايد پس از دست‌يابي به مدارک سياسي و نظامي حکومت و ارتش عراق تکميل گردد. ما به ادامه عمليات نظامي منطقه دزفول مي‌پردازيم.
از روز هفتم از شدت عمليات کاسته شد، نيروهاي متجاوز در کرانه غربي رودخانه کرخه متوقف شدند. حتي در منطقه پاي پل کرخه ارتفاعات مشرف به پل را نيز اشغال نكردند. چنانکه در گزارشي که تيپ 2 زرهي به لشکر ارسال کرده، نوشته است، در روز هفتم مهر، سروان موسي‌فر و برادر پاسدار بزاز ‌زاده از غرب رودخانه کرخه شناسايي کردند.
نيروهاي دشمن در 2 کيلومتري جنوب رودخانه (منظور جنوب غربي) مستقر شده‌اند. باقي‌مانده گردان 283 سوار زرهي که به منطقه پل عقب‌نشيني کرده بود، تأمين غرب پل را برقرار کرده بود. در گزارشي اعلام کرد نيروهاي دشمن از ساعت 18:00 تا 19:00 براي رسيدن به پل حمله کردند. عناصر گردان با تمام امکانات خود مقاومت کردند و 8 تانک دشمن را نابود کردند. گردان اکنون در نزديکي پاسگاه ژاندارمري پل (غرب رودخانه) مستقر است. به نظر مي‌رسد دشمن مي‌خواهد شبانه از رودخانه بگذرد. لشکر به اين گردان پاسخ داد تأمين پل را برقرار کنيد و تماس خود را با دشمن حفظ نماييد. در گزارش ديگر، گردان 283 سوار زرهي چنين بيان شد، حدود 3 گردان تانک دشمن در 4 کيلومتري ساحل غربي کرخه موضع گرفته‌اند. گردان 283 فقط 3 اسکورپيون و 2 موشک تاو و 5 دستگاه خمپاره‌انداز 81 م‌م دارد که در خط دفاعي مستقر کرده، ولي از عناصر تيپ 2 عنصري در خط رودخانه نيست.
لشکر در روز هفتم مهر، همه يگان‌هاي مستقر در منطقه پاي پل، شامل گردان 283 و گروه رزمي 37 را زير امر تيپ 2 قرار داد. با اعزام معاون لشکر به دزفول، يک فرماندهي عملياتي براي اين منطقه تشکيل داد.
از روز هشتم مهر، يگان‌هاي تقويتي اعزامي از مناطق داخلي کشور، به منطقه عملياتي دزفول به مرور وارد مي‌شدند. يک آتشبار توپخانه 130م‌م از گردان 399 توپخانه، در ساعت 20:00 روز 7 مهر از اصفهان به مقصد انديمشک حرکت کرد. يک گروهان هوابرد به استعداد 137 نفر وارد دزفول شد (با هواپيما)، يک گردان توپخانه 130 ميليمتري از تهران به مقصد دزفول حرکت کرد. به علت برهم خوردن وضعيت يگان‌هاي تيپ 2 گزارش‌هاي اين روز چندان دقيق به نظر نمي‌رسد، گزارش‌ها شامل مطالب زير است:
نيروهاي دشمن در 2 کيلومتري غرب کرخه مستقر است، اگر کمک نرسد همه از بين مي‌روند. در صورتي که با تخريب پل، اصولاً امکان دشمن براي عبور، با وجود عناصر رزمندگان ما، به سادگي امکان پذير نبود. چند قبضه جنگ افزار سبک مي‌توانست تأمين کرانه رودخانه را حداقل در اين منطقه برقرار کند. در گزارش ديگر، تيپ اعلام کرد، دشمن در کرانه غربي رودخانه به پل نزديک مي‌شود. فشار دشمن شديد است. تيپ در اين منطقه فقط 3 اسکورپيون دارد. در صورتي که خود گردان 283 علاوه بر اسکورپيون، موشک تاو و خمپاره 81 م‌م نيز اعلام کرده بود. در گزارش‌هاي بعدي، تيپ اعلام کرد، دشمن با 200 تانک 2 بار نزديک پل کرخه آمده و برگشته است. واحدهاي دشمن عقب‌نشيني نموده‌اند. استعداد دشمن يک تيپ زرهي است که در نزديکي پل (غرب) مستقر است. استعداد نيروهاي خودي خيلي کم است. عناصر گروه رزمي 37 در سه راهي انديمشک دهلران مستقر است و اجراي دستور نمي‌کند و به کرانه شرقي رودخانه نمي‌رود، در صورتي که در يک گزارش، تيپ اعلام کرده گروه رزمي 37 در محاصره دشمن است. اين گزارش‌ها نشان مي‌دهد که وخامت وضعيت، در حالت رواني فرماندهان اثر گذاشته و برآورد وضعيت‌ها و تهيه گزارش‌ها با ناهماهنگي توام بوده است.
لشکر به تيپ 2 دستور داد در کرانه شرقي رودخانه دفاع کند در صورتي که نتواند پل را حفظ کند آن را تخريب نمايد و کرانه شرقي رودخانه را مين‌گذاري کند. ولي تيپ نبايد حتي يک متر از کرانه شرقي رودخانه عقب برود.
حوادث روز نهم مهر نيز مانند روز هشتم ضد و نقيص گزارش شده است. در حالي که تيپ از کمبود توان رزمي خود شکايت کرده، اعلام نموده است، تاکنون 36 دستگاه تانک دشمن را از بين برده است. لشکر در اين روز به تيپ 2 دستور داد با تمام قدرت از عبور دشمن از رودخانه کرخه جلوگيري کند. در صورت تهديد عبور دشمن، هر دو پل ثابت و شناور را تخريب نمايد. يگان‌هاي تقويتي که به پادگان دزفول وارد شده‌اند در اختيار بگيرد و مواضع پدافندي را تقويت نمايد.
تيپ 2 در گزارش‌هاي روز نهم، بيان داشت، از روز پنجم تا نهم، قريب 50 دستگاه تانک منهدم شده و در حال حاضر نيروهاي دشمن در فاصله 5 تا 7 کيلومتري سراسر غرب کرخه مستقر شده‌اند. نيروهاي خودي در شرق رودخانه از پادگان پاي پل به سمت جنوب گسترش دارند و آخرين وضعيت تيپ بدين شرح است:
استعداد موجود 3 دستگاه اسکورپيون، 2 دستگاه اسکورپيون حامل موشک‌انداز تاو، 6 دستگاه تانک چيفتن، 9 دستگاه تانک ام 47 که تعدادي از آنها تعميري يا خدمه ندارند.
پرسنل گروه رزمي 37 اجراي دستور نمي‌کنند و به مواضع شرق رودخانه نمي‌روند. اکنون در سه راهي دهلران مستقرند. درخواست‌هاي پشتيباني هوايي اکثراً اجرا نمي‌شود يا دير اجرا مي‌شود. در آخر گزارش، پيشنهاد مي‌کند يک هيئت بازرسي براي بررسي وضعيت به منطقه اعزام شود.
در حوادث روزهاي گذشته بيان شد که گردانهاي 138و141 پياده که در منطقه دوسلک دفاع مي‌کردند، در موقع عقب‌نشيني مستقيماً به سمت شرق عقب‌نشيني کردند. با وجود اينکه پلي در منطقه نبود، از رودخانه گذشتند و در غرب شوش رودخانه مستقر شدند. نيروهاي متجاوز آنها را تعقيب کردند. ولي با وصول به رودخانه متوقف شدند. در حوادث روزهاي بعد، تلاش دشمن در اين منطقه چندان شديد نبود. ولي هر حرکت جزئي مي‌كرد، در فرماندهان يگان‌هاي خودي به علت از دست دادن وسايل و تجهيزات و توان رزمي، ايجاد اضطراب و نگراني مي‌کرد.

عمليات پدافندي كرخه – شوش