بررسي و تجزيه و تحليل
عمليات تأخيري و پدافندي يگان‌هاي لشكر 92 زرهي در غرب دزفول و شوش
(شامل پاتك تيپ 2زرهي در پاي پل كرخه و تصرف سرپل)

فرماندار دهلران به لشکر اطلاع داد يک واحد سنگين زرهي دشمن از معبر چيلات وارد اين منطقه شده و دهلران و موسيان در خطر است. شهر مهران نيز سقوط کرده است.
تيپ 2 به لشکر گزارش داد، ظرف روز دوم مهر، 12 دستگاه تانک دشمن منهدم گرديده، يک دستگاه نفربر دشمن منهدم گرديده و يک دستگاه تانک سالم دشمن به غنيمت گرفته شده است. ضمناً از واحدهاي خودي نيز يک دستگاه تانک آسيب ديده و يک دستگاه مهمات‌بر و يک دستگاه خودرو منهدم گرديده است. اين نوع گزارش‌ها نشان مي¬دهد که اصولاً گزارش‌ها خيلي دقيق نبوده و فشار ميدان نبرد در بررسي حقايق وضعيت خودي و دشمن اثرات نامطلوب گذاشته است وگرنه چطور ممكن است با آن وضعيت که تيپ در گزارش‌هاي قبلي خود بيان کرده، حتي از تانک‌هاي دشمن به غنيمت هم بگيرد و فقط يک تانک خود را از دست بدهد. ولي تيپ در شُرُف انهدام باشد. نکته ديگر اينکه تيپ از خطر انهدام و محاصره شدن صحبت کرده و در همان موقع لشکر دستور داده است حمله متقابله کند. از طرفي 4 دستگاه تانک ام 47 اعزامي از تيپ خرم¬آباد را پاي پل نگه مي¬دارد تا درصورت عقب¬نشيني تيپ، پوشش آنها را برقرار سازد. ولي بايد توجه داشت اين گونه حوادث خيلي جاي انتقاد ندارد. هنگامي که در يک واحد نظامي سيستم فرماندهي و کنترل صحيح و دقيق در تمام رده¬ها نباشد و توازن استعداد رزمي به نفع دشمن سنگيني کند، احتمال اين گونه برآوردها و حوادث و گزارش‌هاي اغراق آميز و با احساس، زياد مي¬شود. به هر حال تيپ 2 در پاسخ دستور حمله متقابله به لشکر جواب داد، براي اين مأموريت يک گردان تانک و يک گردان توپخانه نياز دارد. مسلماً چنين مقدوراتي در اختيار لشکر نبود.
حوادث ديگر روز دوم مهر در اين منطقه مربوط به گروه رزمي 37 و گردان 138 پياده است که بدين شرح بود: گردان 138 گزارش داد مواضع گردان در خطر سقوط است، مقاومت بسيار مشکل است، واحدهاي تانک 4 کيلومتر عقب¬نشيني کرده¬اند. گروه رزمي 37 نيز گزارش داد يگان‌هاي سنگين زرهي دشمن از فکه به مواضع گروه حمله کرده¬اند، مقاومت مشکل است، تصميم به عقب¬نشيني دارد، زيرا در خطر محاصره قرار گرفته است. اين گروه با 8 دستگاه تانک حاضر به کار، قادر به مبارزه با 200 دستگاه تانک دشمن نيست.
در پاسگاه فکه 20 نفر شهيد و 15 نفر مجروح شدند. از 17 دستگاه تانک واحد مرکز، فقط 2 دستگاه حاضر به کار است.
لشکر در پاسخ گردانهاي ياد شده دستور داد، مانند چند روز گذشته با رشادت بيشتر مقاومت کنند تا يگان تقويتي برسد. گروه رزمي 37 در گزارشي ديگر اعلام کرد، عناصري از دشمن به ايستگاه رادار که در شرق و عقب مواضع دوسلک بود، نزديک مي¬شود و مي¬خواهد سايت 5 را تصرف کند. لشکر دستور داد گردان 138 مانع اين عمل دشمن شود. در صورتي که اصولاً اين گزارش درست نبود و سايت 5 حدود 10 کيلومتر عقب¬تر از خط تماس نيروهاي خودي در مواضع دوسلک بود. به علاوه گردان 138 بنا به دستور لشکر در خط مقدم از فکه تا دويرج را پوشانده بود اين گزارش‌هاي ضد و نقيض آشفتگي وضعيت يگان‌هاي لشکر را نشان مي‌دهد.
با شروع تعرض عمومي ارتش متجاوز عراق و تهديد سقوط خوزستان نيروي زميني تازه به فکر افتاد، يگان‌هاي لشکر 77 پياده و 16 زرهي و لشکرهاي 1و2 پياده تهران را به خوزستان اعزام کند و در تاريخ اول مهر ماه، يک گروهان تانک از گردان 291 تانک لشکر 77 از مشهد به مقصد دزفول حرکت کرد. به لشکر 21 نيز دستور داده شد يک گردان پياده ديگر به دزفول اعزام کند. اين گردان (141 پياده) چند روز بعد به منطقه رسيد.
در پايان روز دوم نبرد، گردان 283 سوار زرهي گزارش داد، استعداد باقيمانده گردان يک دسته هم نيست و نمي‌تواند در ارتفاعات ابوغريب (بين عين خوش و دوسلک) عملي انجام دهد و پيشنهاد کرد به منطقه عقب برود و تأمين عقب تيپ 2 را برقرار کند. لشکر موافقت کرد به ارتفاعات شمالي عين خوش عقب¬نشيني کند و تأمين پهلوي راست تيپ 2 را برقرار سازد.
روز سوم مهر نيز مانند روزهاي اول و دوم از روزهاي سخت، براي رزمندگان ما در اين منطقه بود. دشمن شديدترين حملات خود را به مواضع يگان‌هاي مدافع اين منطقه به مرحله اجرا گذاشت. برابر گزارش تيپ 2 حمله دشمن از ساعت 06:00 آغاز شد و با 2 گردان تانک به موضع تيپ 2 حمله کرد. تيپ اظهار کرد فشار به عين خوش خيلي شديد است. لشکر پاسخ داد، با هرگونه امکان به مقاومت ادامه دهيد. تيپ 2 پيشنهاد کرد که عناصري در پوشش باقي بماند و بقيه يگان‌ها به مواضع بعدي عقب¬نشيني کنند. ولي لشکر با اين پيشنهاد موافقت نکرد. گردان 138 و گروه رزمي 37 نيز گزارش دادند وضع بسيار وخيم است. همه در شرف نابودي هستند. اگر نيروي کمکي و پشتيباني توپخانه و هوايي نرسد، خطر انهدام قطعي خواهد بود. لشکر پاسخ داد، مانند چند روز گذشته دليرانه مقاومت کنيد. عقب¬نشيني نکنيد، نيروهاي کمکي در راه هستند، قريباً به منطقه لشکر وارد خواهند شد. وضعيت گردان 283 سوار زرهي نيز بدتر از ديگران بود. استعداد آن به حدود بي تاثيري رسيده بود. اين گردان بنا به دستور لشکر به تپه‌هاي شمالي عين خوش عقب¬نشيني کرده و جناح راست تيپ 2 را پوشانده بود. در گزارشي اعلام کرد که 4 دستگاه تانک دشمن را با موشک تاو منهدم کرده و اکنون موشک تاو تمام شده است.
گروه رزمي 37 گزارش کرد فشار دشمن، عناصر گروه را عقب رانده و گروه قادر به مقاومت نيست. مواضع دوسلک و ايستگاه رادار در خطر جدي است. در گزارش ديگر اعلام کرد دشمن به جلو ارتفاعات دوسلک رسيده و يگان‌هاي خودي عقب¬نشيني کرده¬اند. گروهان تانک چيفتن در ساعت 13:00 به نزديکي منطقه اين گروه رزمي رسيد، ولي اين موقع هم‌زمان با عقب¬نشيني يگان‌ها بود، در نتيجه امکان بهره¬گيري از اين يگان تانک ميسر نشد واين يگان تانک در تپه رادار مستقر گرديد.
گروه رزمي 138 نيز گزارش داد همه در حال نابودي هستند.
در اين شرايط بسيار بحراني يگان‌ها، لشکر به اين يگان‌هاي در حال عقب¬نشيني دستور حمله متقابله داد که مسلماً در آن شرايط قابل اجرا نبود. البته اين دستور را فرمانده جديد لشکر، سرهنگ زرهي ستاد غلامرضا قاسمي نو صادر کرده بود که همين روز وارد قرارگاه لشکر شده بود و در جريان وضعيت عمليات و استعداد رزمي يگان‌ها قرار نگرفته بود.
در روز 4 مهر نيروهاي دشمن به فشار خود براي عقب راندن رزمندگان ما و پيشروي به سمت شرق ادامه دادند. رزمندگان جان برکف ما به سختي ولي مبارزه جويانه با دشمن نبرد مي¬کردند. برتري مطلق با نيروهاي دشمن بود، زيرا يگان‌هاي ما قسمت مهمي از توان ضعيف خود را در نبردهاي 4 روز گذشته از دست داده بودند. بالاخره تيپ 2 زرهي نتوانست مواضع عين خوش را حفظ کند و به مواضع عقب¬ در تپه¬هاي شاوريه و علي‌گره‌زد عقب¬نشيني کرد.
يک دشت باز نسبتاً وسيع بين عين خوش و علي‌گره‌زد وجود دارد که دشت عباس ناميده مي‌شود. طول اين دشت از عين خوش تا علي‌گره‌زد حدود 20 کيلومتر است. بنابراين تيپ 2 مجبور شد 20 کيلومتر از مواضع قبلي عقب¬تر برود. نيروهاي دشمن در ساعت 14:00 از عين خوش گذشتند و به طرف علي‌گره‌زد پيشروي کردند و با تيپ 2 رزهي اخذ تماس نمودند. تيپ 2 در اين مواضع تا حدودي جلو پيشروي سريع دشمن را گرفت. لشکر از تيپ بازخواست کرد که به دستور چه کسي از عين خوش عقب¬نشيني کرده است. دستور داد هر چه زودتر حمله متقابله کند و نيروهاي دشمن را عقب براند و مواضع عين خوش را از دشمن پس بگيرد. ولي اجراي اين دستور امکان پذير نبود. در محور فکه، دوسلک، رادار نيز نيروهاي متجاوز گروه رزمي 37 را عقب راندند و تا 5 کيلومتري ايستگاه رادار رسيدند. يگان‌هاي گروه رزمي زير آتش شديد توپخانه قرار گرفتند. لشکر در اين اوضاع و احوال به گروه رزمي 37 نيز دستور داد حمله متقابله کند و مواضع دوسلک را از دست دشمن خارج سازد. وضعيت گردان 138 پياده نيز بدتر از آنها بود. اين گردان که در پهلوي چپ (جنوب) اين منطقه نبرد دفاع مي¬کرد دچار وضعيت سختي بود، دشمن عناصر گروه رزمي 37 را عقب رانده بود و پهلوي راست (شمال) اين گردان را شکافته بود و مي¬توانست عقب گردان را قطع و تمام عناصر گردان را اسير يا منهدم نمايد. گردان به لشکر گزارش داد تا به حال با از جان گذشتگي مقاومت کرده¬ايم و تاکنون پيشتيباني هوايي نرسيده است. لشکر به تيپ 2 دستور داد باقي¬مانده سوار زرهي را زير امر بگيرد و در تأمين پهلوها و عقب از آن استفاده کند.
يک آتشبار 130 م¬م وارد منطقه شده بود. لشکر به تيپ 2 دستور داد با آن آتشبار تماس بگيرد و از آتش آن استفاده کند. يک آتشبار خمپاره انداز 120 م‌م نيز براي تقويت آتش منطقه تيپ 2 اعزام گرديد. تيپ 2 گزارش داد تا ساعت 18:45 براي تيپ، يگان تقويتي نرسيده و دشمن تا 4 کيلومتري غرب مواضع علي‌گره‌زد پيشروي نموده است. ضمناً اضافه کرد وضعيت گروه رزمي 37 و 138 را براي تيپ 2 روشن نمايند.
عدم وحدت فرماندهي، يکي از نقاط ضعف اين عمليات بود. چهار يگان در يک جبهه به عرض 50 کيلومتر وارد عمل شده بودند. هر کدام مستقل و بدون هماهنگي با يکديگر عمل مي¬کردند. حتي از حال هم خبر نداشتند.
در روز پنجم مهر، عمليات پدافندي و تأخيري در منطقه غرب رودخانه کرخه ادامه يافت. تيپ 2 گزارش داد از ساعت 06:25 روز جاري پيشروي دشمن به سمت شرق آغاز شده و يک تيپ زرهي دشمن از دشت عباس به ارتفاعات علي‌گره‌زد حمله کرده است. چنانچه يگان تقويتي نرسد، مقاومت مشکل خواهد بود. در ساعت 09:00صبح تيپ گزارش داد حدود يک لشکر زرهي دشمن با 200 دستگاه تانک و خودرو شني¬دار به تپه¬هاي علي‌گره‌زد حمله کرده است. تاکنون هيچ‌گونه پشتيباني هوايي خودي انجام نگرفته، ولي تيپ با جنگ افزارهاي موجود توانسته است خسارات زيادي به دشمن وارد کند و تعداد 14 دستگاه تانک دشمن را منهدم نمايد.
در ساعت 09:20 دشمن تلاش نمود، مواضع علي‌گره‌زد را تصرف کند. از طرفين به مواضع يگان‌هاي تيپ 2 حمله کرد و يگان‌هاي تيپ را مورد تهديد جدي قرار داد. تيپ به لشکر گزارش داد چنانچه نيروي کمکي نرسد قادر به حفظ مواضع علي‌گره‌زد نيز نخواهد بود. لشکر پاسخ داد مقاومت کنيد. يگان‌هاي تقويتي در شُرُف ورود به منطقه هستند. يک آتشبار 203 ميلمتري در پاي پل آماده است از آتش او استفاده کنيد و مقاومت نماييد.
تيپ گزارش کرد، استعداد موجود تيپ 15 تانک، يک گروهان پياده ناقص با 2 قبضه موشک‌انداز تاو مي‌باشد. از گردان سوار زرهي نيز فقط 1 دستگاه اسکورپيون، 2 دستگاه موشک،انداز تاو و 2 قبضه خمپاره‌انداز با تعدادي پرسنل، باقيمانده. جمع استعداد تيپ، يک گردان هم نيست. چنانچه يک گردان تانک و يک گردان توپخانه سريع منطقه وارد نشود، مقاومت مشکل خواهد بود. در گزارش ديگر، تيپ اعلام کرد که آتشبار خمپاره انداز اعزامي از شيراز فاقد دستگاه محاسب و مرکز هدايت آتش و ديده¬بان مي¬باشد، لذا قادر به اجراي آتش نيست. گروه رزمي از مشهد تا ساعت 09:15 به منطقه تيپ نرسيده، چنانچه به انديمشک وارد شده، دستور داده شود به حوالي آبادي سرخه صالح و سه راهي دهلران رادار حرکت کند.

عمليات پدافندي كرخه – شوش