بررسي و تجزيه و تحليل
عمليات تأخيري و پدافندي يگان‌هاي لشكر 92 زرهي در غرب دزفول و شوش
(شامل پاتك تيپ 2زرهي در پاي پل كرخه و تصرف سرپل)

در روز 31 شهريور حملات هوايي دشمن نيز شدت يافت، پادگان دزفول و پايگاه هوايي دزفول و ايستگاه رادار مستقر در غرب شوش (به نام رادار دهلران) به وسيله هواپيماهاي دشمن بمباران گرديد. در حقيقت جنگ
عمومي ارتش عراق، در اين منطقه عملاً در اين روز آغاز شد. لشکر به گردان 138 پياده دستور داد، تپه¬هاي مشرف به جاده مشهور به جاده نفت در ارتفاعات تينه (عين خوش) را اشغال کند. 2 دسته تانک اعزامي از تهران را که زير امر گروه رزمي 37 بود، در اختيار بگيرد و به عنوان احتياط لشکر مواضع سد کننده عقب را اشغال نمايد.
گروه رزمي 37 گزارش داد عرض منطقه مسئوليت اين گروه حدود 60 کيلومتر است و با عده¬هاي موجود قادر به پوشش تمام منطقه نيست. حداقل يک آتشبار 175 م‌م و يگان تقويتي ديگر نياز دارد.
تيپ 2 در اجراي دستور لشکر به آتشبار 155 ميلمتري گردان 320 توپخانه که در منطقه سميده مستقر بود دستور داد، گروه رزمي 37 را پشتيباني کند، ضمناً گردان 320 توپخانه به صورت آتشباري از عين خوش تا سميده گسترش داشت. گروه رزمي 37 از گردان 138 درخواست کرد 2 قبضه خمپاره انداز 120 م‌م و 2 قبضه موشک انداز تاو به فکه اعزام کند. لشکر با درخواست گروه رزمي 37 موافقت کرد و به گردان 138 دستور داد گروه رزمي 37 را پشتيباني و تقويت کند. گردان 138 گزارش داد تانک‌هاي مأمور به اين گردان از او گرفته شده و فعلاً تانکي ندارد. چنانچه جنگ افزارهاي سنگين خود را نيز در اختيار گروه رزمي 37 بگذارد، فقط عناصر پياده با جنگ افزار سبک براي گردان باقيمانده که قادر به اجراي مأموريت نخواهد بود.
اين گزارش‌ها حقايق وضعيت اسفبار آمادگي رزمي يگان‌هاي ما را در اين حياتي¬ترين معبر وصولي دشمن نشان مي¬دهد. با وجود اينکه کاملاً مشخص شده بود، دشمن با يک لشکر مکانيزه آماده حمله در اين معبر مي¬باشد. نيروهاي ما درباره 2 قبضه خمپاره¬انداز چانه مي¬زدند و امکانات خود را تا اين حد ضعيف احساس مي¬کردند.
گردان سوار زرهي از نهر عنبر تا صفريه در طول بيش از 100 کيلومتر گسترش يافته بود. توپخانه پشتيباني کننده نداشت و به لشکر شکايت کرد که چه بايد بکند. لشکر به تيپ 2 دستور داد با گردان 320 توپخانه 155 ميليمتري که در اين منطقه بود، گردان 283 را نيز پشتيباني کند. ضمناً لشکر از نيروي زميني درخواست کرد، تعدادي يگان توپخانه دوربرد 130م‌م و 175 م‌م و کاتيوشا به لشکر واگذار شود. ستاد مشترک اعلام نمود ظرف روز جاري (31 شهريور) يا فردا حمله عمومي دشمن آغاز خواهد شد.
لشکر 92 زرهي وضعيت جبهه¬ها را در روز 31 شهريور چنين گزارش کرد. در ساعت 00:45 گروه رزمي 37 در منطقه فکه به شدت با دشمن درگير شد، دکل بيسيم فکه در حمله هوايي دشمن منهدم گرديد. نيروي هوايي دشمن، مناطق حساس دزفول، اهواز، اميديه و آغاجاري را بمباران کردند. بالاخره از ساعت 18:00 روز 31 شهريور ماه، حمله عمومي ارتش متجاوز بعث عراق در تمام جبهه¬هاي نبرد خوزستان آغاز گرديد.
از اول مهر ماه 1359 پيشروي لشکرهاي زرهي و مکانيزه ارتش عراق در خوزستان آغاز شد. لشکر 1 مکانيزه و 10 زرهي در منطقه عملياتي غرب دزفول و شوش وارد عمل شدند. يک واحد زرهي دشمن از معبر ربوط واقع در ارتفاعات حمرين و جنوب غربي موسيان از مرز عبور کرد. با انهدام پاسگاههاي ربوط و نهرعنبر به رودخانه دويرج رسيد. جاده مرزي دهلران، موسيان، فکه، بستان را قطع کرد. استعداد گردان 283 سوار زرهي در مأموريت نيروي پوشش، آن‌چنان نبود که نتواند مقاومت موثري در مقابل يک لشکر زرهي دشمن انجام دهد. لازم به يادآوري است که عنصر اصلي رزمي اين گردان 7 دستگاه خودرو اسکورپيون با توپ 76 ميليمتري و 3 دستگاه موشک¬انداز تاو بود. جمع استعداد گردان، حدود يک گروهان سوار زرهي بود. با پيشروي سريع نيروهاي متجاوز و عبور از ارتفاعات مرزي حمرين، مواضع پدافندي يگان‌هاي لشکر در عين خوش و دوسلک مورد تهديد قرار گرفت. يگان‌ها با روبرو شدن با دشمن چندين برابر خود درخواست واحدهاي تقويتي و پشتيباني هوايي کردند. گروه رزمي 37 درخواست يک گردان تانک و توپخانه برد بلند کرد. اظهار نمود فقط 10 دستگاه تانک حاضر به کار دارد. گروه رزمي قادر نيست از سميده تا فکه دفاع کند. اضافه کرد پزشک و دارو و آمبولانس لازم دارد. پاسگاه‌هاي مرزي در محاصره دشمن قرار گرفته¬اند و يگان‌هاي خودي 500 متر عقب¬نشيني كرده‌اند. گروه رزمي درخواست اجازه عقب‌نشيني كرد، لشکر موافقت ننمود و ابلاغ کرد مقاومت کنيد، يگان تقويتي از تهران خواهد آمد.
گروه رزمي 37 در گزارش‌هاي بعدي اعلام کرد، پاسگاه دويرج سقوط کرده و يگان‌ها در محاصره دشمن قرار گرفته¬اند. وضع گروه رزمي خوب نيست. از 17 دستگاه تانک چيفتن اعزامي از تهران فقط 3 دستگاه حاضر به کار است. البته لازم است يادآوري شود که به علل بحراني بودن وضعيت و مشکلات زياد يگان‌هاي خودي، اغلب گزارش‌ها اغراق آميز بود، ولي تا حدودي صحت داشت. با فشاري که دشمن به گروه رزمي 37 وارد کرد، گروه رزمي به لشکر 92 زرهي گزارش کرد كه با وضع موجود قادر به حفظ مواضع نيست. پيشنهاد کرد، گردان 138 پياده براي دفاع بين منطقه فکه تا پاسگاه دويرج اعزام شود. بين اين 2 پاسگاه حدود 15کيلومتر بود. لشکر با پيشنهاد گروه رزمي 37 موافقت کرد و به گردان 138 پياده دستور داد مواضع نزديک به مرز بين فکه تا پاسگاه دويرج را اشغال و پدافند نمايد.
حدود 2 گردان تانک دشمن در معبر سميده و فکه حمله کرد، گروه رزمي 37 در آن بحبوحه نبرد درخواست جنگ افزار آرپي جي 7 کرد، تا حداقل در نبرد نزديک، با اين جنگ‌افزار جلوي تانک‌هاي دشمن بايستد. اين احساس فرمانده و پرسنل اين گروه قابل تحسين است.
فشار ميدان نبرد بر گروه رزمي 37 سنگيني مي‌كرد. فرمانده گروه گزارش کرد اين گروه از 25 شهريور تاکنون تحت فشار بوده و مکراراً درخواست توپخانه و پشتيباني هوايي شده، ولي به درخواست‌هاي گروه ترتيب اثر داده نشده است. تاکنون هم گروه در مقابل فشار 2 لشکر دشمن قرار گرفته است. پرسنل خسته و فرسوده شده¬اند، تانک‌ها از کار افتاده¬اند، بدين لحاظ درخواست تعويض با يگان ديگر را کرد. لشکر در مقابل اين گزارش پاسخ داد همانگونه که تاکنون مردانه جنگيده¬ايد، نبرد را ادامه دهيد، تا از نيروي زميني کمک برسد. يعني لشکر هم وامانده بود که در اين شرايط سخت جه جوابي به خواسته¬هاي يگان‌ها بدهد. بايد در نظر داشت گروه رزمي 37 در نزديکي مرز مستقر بود و يگان‌هاي اين گروه در مقابل حمله سنگين دشمن که از معبر فکه و خارج از مسير رودخانه دويرج بود عبور کرده و حمله کرده بودند. ولي وضع تيپ 2 زرهي به اين شدت و خيم نبود، زيرا مواضع اين تيپ حدود 15 تا 20 کيلومتر دورتر از خط مرز و در شرق رودخانه دويرج بود. ارتفاعات حمرين و رودخانه دويرج مانع پيشروي سريع دشمن بود. ضمن اينکه قسمت اصلي گردان 283 سوار زرهي نيز در غرب دويرج و جلو مواضع تيپ 2 گسترش داشت. با اين وجود، آتش شديد دشمن به مواضع تيپ 2 نيز اجرا مي‌شد.
در ساعات اوليه نبرد روز اول مهر، دستگاه راديو رله اين تيپ مورد اصابت گلوله دشمن قرار گرفت. ارتباط تيپ با لشکر قطع گرديد. نيروهاي متجاوز پس از عبور از معبر ربوط و رسيدن به کرانه غربي رودخانه دويرج متوقف شدند. تيپ 2 علت اين توقف دشمن را اثر آتش‌هاي خودي اعلام کرد. در صورتي که احتمالاً چنين نبود زيرا رودخانه دويرج پلي در آن منطقه نداشت و دشمن مجبور بود براي عبور از رودخانه يا تغيير سمت به شمال موسيان از پل واقع در محور دهلران عبور کند، يا اينکه ساحل رودخانه را براي عبور آماده سازد و گدارها را شناسايي کند. البته رودخانه در اين فصل کم آب بود و با مختصر فعاليت مهندسي، امکان ايجاد گدار وجود داشت.
لشکر 92 زرهي به تيپ 2 ابلاغ کرد که وضعيت منطقه غرب دهلران و معبر چيلات نيز بحراني است و عناصري از دشمن از معبر چيلات به طرف دهلران پيشروي مي¬کنند، هر کمکي که مي¬توانيد به آن منطقه بکنيد. ولي تيپ 2 در شرايطي نبود که بتواند به اين منطقه کمک کند.
وضعيت گردان سوار زرهي (نيروي پوشش) چندان مشخص نيست. ولي پيام‌هايي که به لشکر داده، چنين استنباط مي¬شود که 3 گروهان اين گردان از حوالي موسيان تا فکه در غرب رودخانه دويرج گسترش داشته است. گردان از آغاز اول مهر با دشمن در تمام جبهه درگير شده، درخواست پشتيباني آتش توپخانه کرده است. لشکر به تيپ 2 دستور داده با توپخانه¬هاي موجود از عناصر گردان سوارزرهي پشتيباني کند. در ساعت 13:00 گردان درخواست پشتيباني هوايي کرد، ولي درخواست گردان اجرا نشد.
پيشروي دشمن در روز اول مهر با مقاومت دليرانه رزمندگان ما، به غرب رودخانه دويرج و حوالي پاسگاه‌هاي مرزي بين فکه تا سوبله محدود گرديد. بر خلاف انتظار فرماندهي نيروهاي متجاوز، رزمندگان ما با وجود امکانات بسيار جزيي و ضعيف در مقابل لشکرهاي زرهي و مکانيزه دشمن، پايمردي از خود نشان دادند و مقاومت کردند و ايستادند. همين مقاومت‌هاي اوليه در نتيجه¬ نهايي جنگ، بسيار موثر بود كه در بررسي مسائل بعدي به آنها اشاره خواهد شد.
لشکرهاي زرهي و مکانيزه دشمن که در روز اول نبرد نتواستند سرعت دلخواه خود را داشته باشند، مجبور شدند در طرح‌ها و آرايشات خود تجديد نظر کنند. در روز دوم مهر با تدابير جديدي به نيروهاي ما فشار وارد كردند تا آنان را عقب برانند يا نابود سازند. در روز دوم مهر فشار دشمن در محور عين خوش به نيروي پوشش ما شديد شد، به نحوي که تلفات سنگيني به استعداد ضعيف گردان 283 وارد شد. قسمتي از وسايل اين گردان شامل 4 دستگاه اسکورپيون، يک دستگاه نفربر پاسگاه فرماندهي، يک دستگاه نفربر موشک‌انداز تاو، يک دستگاه تفنگ 106 م¬م منهدم شد و يا به دست دشمن افتاد. تعدادي از پرسنل گردان شهيد، مجروح، اسير و مفقود شدند.
گردان از لشکر درخواست نيروي تقويتي کرد. لشکر پاسخ داد، در شرايط موجود امکاناتي ندارد. گردان گزارش داد، مواضع عين خوش در تهديد محاصره دشمن در دشت عباس و شرق مواضع عين خوش نيروي هوابرد يا هلي¬برن پياده کند. لشکر به گردان دستور داد تا شب در مواضع مقاومت کند و شبانه به ارتفاعات شرق دويرج عقب¬نشيني نمايد.
با عقب راندن نيروي پوشش، فشار دشمن به تيپ 2 زرهي شدت يافت. مواضع يگان‌هاي تيپ زير آتش شديد توپخانه دشمن قرار گرفت. فشار آن‌چنان شد که تيپ گزارش کرد، قادر به ادامه مقاومت نيست، زيرا دشمن از هر طرف به مواضع تيپ فشار آورد، تلاش مي‌كرد مواضع عين خوش را محاصره کند. تيپ از لشکر درخواست يگان تانک و توپخانه کرد و به لشکر پيشنهاد کرد براي خنثي کردن فرود احتمالي هوابرد دشمن در دشت عباس، يک واحد به مواضع علي‌گره‌زد اعزام شود. فشار دشمن ساعت به ساعت شديد¬تر مي¬شد. به نحوي که تيپ 2 گزارش داد، با وضع موجود ادامه مقاومت مشکل است. لشکر پاسخ داد، با امکانات موجود مقاومت کنيد، تا نيروي کمکي برسد. در اين موقع اطلاع رسيد، يک دسته تانک ام 47 اعزامي از خرم‌آباد، به انديمشک رسيده است. لشکر پيشنهاد کرد، اين تانک‌ها در پاي پل کرخه مستقر شوند، تا چنانچه تيپ مجبور به عقب¬نشيني به شرق رودخانه کرخه گرديد، اين تانک‌ها با آتش عقب¬نشيني را پوشش نمايند.