شامل پاتک در پل کرخه و تصرف سر پل-2

– شرح کلي منطقه عمليات

الف- جو:

حمله عمومي نيروهاي متجاوز عراق به خوزستان از آخر شهريور ماه 1359 آغاز شد و حمله متقابله تيپ 2 زرهي در اوايل دهه دوم مهر ماه بود در اين موقع از سال، هوا بسيار گرم و خشک است. درجه حرارت در روز، بالاتر از 42 درجه است، ولي معمولاً در اين موقع هوا صاف و آرام است و تنها عامل مؤثر در عمليات، گرماي هوا است.

ب- زمين:

• عوارض طبيعي:

(الف) برجستگي­ها: پل ثابت کرخه در محور انديمشک دهلران، در منتها اليه ارتفاعات لرستان در جنوب غربي انديمشک احداث شده است. آخرين تپه­ها که به دشت جنوبي و شرقي تسلط کامل دارند، درست در طرفين پل قرار دارند. در دست داشتن اين تپه­ها، کنترل بسيار خوبي براي منطقه جنوبي جاده پاي پل عين­خوش و کرانه شرقي رودخانه کرخه ايجاد مي‌کند. اين تپه‌ها به تپه اسکندرخان در غرب پل و تپه‌هاي کمانه در شرق پل نامگذاري شده­اند. ادامه اين تپه‌ها در ساحل جنوب غربي رودخانه، به ارتفاعات تپه چشمه، بلتا و سپتون و بالاخره شاوريه منتهي مي‌گردد که دامنه ارتفاعات لرستان بوده و تا دهلران و مهران امتداد دارد. تپه‌هاي شمال شرقي پل با حالت قوسي تا شمال غربي شهر انديمشک امتداد مي­يابد و جاده انديمشک اهواز را کنترل مي­کند.

(ب) رودخانه کرخه، در منطقه پاي پل غير قابل عبور مي­باشد. فقط از پل ثابت مي‌توان از رودخانه عبور کرد. عرض رودخانه در محل پل حدود 70 متر است در مواقعي که آب رودخانه کم مي­شود دو گذار در طرفين پل به­صورت قابل عبور در مي‌آيد. عمق رودخانه در جنوب شرقي پل به حدّي است که احداث پل شناور در آن امکان­پذير مي­باشد.

(پ) باطلاق­ها و آبگرفتگي­ها: در منطقه دزفول عين­خوش وجود ندارد.

(ت) جنس زمين: در منطقه غرب رودخانه کرخه به­جز در کشتزارها، سخت و محکم است. ارتفاعات و تپه­ماهور، شني و محکم است. زمين به­جز در مزارع، آن هم در هنگام آبياري، همه جا قابل عبور براي خودروهاي شني دارو چرخدار است.

(ث) روييدني­ها: در طرفين پل، ارتفاعات فاقد درخت و حتي علف است. به­خصوص در مهر ماه عاري از هرگونه سبزي مي­باشد. در آبادي­هاي طرفين رودخانه، درخت‌زارهاي کمي وجود دارد که از لحاظ نظامي حائز اهميت نمي­باشد.

• عوارض مصنوعي:

 

(الف) شهرها و آبادي­ها: در منطقه عمليات پاي پل کرخه، شهري وجود ندارد. نزديکترين شهر، انديمشک است که تا پل 25 کيلومتر مسافت دارد. پادگان يک گردان سوار زرهي در شمال شرقي پل احداث شده و يک ساختمان خبازخانه نيز درست در جنوب غربي مشرف به پل ساخته شده و نزديکترين آبادي به پل، آبادي سرخه نادري است. در جنوب آن، آبادي­هاي سرخه فيليه و سرخه صالح قرار دارند.

(ب) کانال­هاي آبياري: در جنوب تپه­هاي غربي پل در کشتزارهاي آبادي­هاي سرخه فيليه و سرخه صالح چند کانال آبياري احداث شده که آب چاه­هاي عميق و همچنين رودخانه کرخه به­وسيله موتور وارد اين کانال­ها مي­شود و جاليزها و کشتزارها را آبياري مي­كرد.

(پ) زمين­هاي کشاورزي و درختزارها: در دامنه جنوبي تپه­هاي ساحل غربي، مزارعي وجود دارد که در اين موقع از سال (مهر ماه) کشت و زرعي ندارد و غالباً خشک است.

(ث) جاده­ها: جاده اصلي انديمشک، عين­خوش، دهلران، مهران از پل کرخه مي­گذرد. اين جاده مهمترين محور مواصلاتي از انديمشک، دزفول به دهلران، مهران و ايلام مي‌باشد. يک جاده در 4 کيلومتري جنوب پل از اين محور جدا مي‌شود و به ايستگاه رادار پايگاه هوايي دزفول متصل مي‌شود که ادامه اين جاده به مسير دوسلک و بالاخره فکه در مرز ايران و عراق منتهي مي‌گردد.

(ث) خاکريزها: کانال­هاي آبياري که در غرب آبادي­هاي سرخه فيليه و سرخه صالح ايجاد شد به­منظور بالاتر قرار دادن سطح آب از زمين­هاي اطراف، حدود 3 متر ارتفاع دارد. در نتيجه خط دفاعي مناسبي در دامنه جنوبي با تپه­ها تشکيل مي­دهد.

پ- جنبه­هاي نظامي زمين منطقه عمليات:

(1) عوارض حساس: پل فلزي ثابت در اين منطقه از عمليات، خود يک عارضه بسيار حساس است، زيرا در دست داشتن آن، امکان حرکت در طرفين رودخانه را ايجاد مي­نمايد. در صورت تخريب اين پل، حرکات صرفاً بايد به­وسيله پل شناور انجام گيرد. در فصل پاييز و زمستان که بارندگي­هاي فصلي در منطقه كرمانشاهان و لرستان مي‌بارد، ر­ودخانه کرخه طغياني مي­گردد و اعتماد چنداني به پل شناور نمي­توان نمود. چنانکه در پاييز و زمستان سال 59 دو بار پل شناور احداثي نيروهاي ما را سيل برد. بعد از پل، عوارض حساس تپه‌هاي طرفين رودخانه است که در هر دو طرف از امتيازات ويژه­اي برخوردارند. در دست داشتن تپه­هاي شرقي امکان عبور دشمن از پل را مشکل مي­سازد و در دست داشتن تپه­هاي غربي نيز کرانه غربي رودخانه را تأمين مي­نمايد. بنابراين به دست گرفتن کنترل تپه­هاي طرفين پل براي نيروهاي ما و دشمن حائز اهميت فوق‌العاده­اي بود.

(2) معابر وصولي: براي عبور از رودخانه کرخه و تصرف تپه­هاي شرقي يا غربي فقط يک معبر وجود دارد و آن هم پل است. البته پس از عبور از پل، حرکات به­سمت شمال شرق يا جنوب غرب داراي معابر وصولي بيشتري است. ولي در هر حال محور اصلي محور انديمشک دهلران است و هرگونه حرکات بايد متکي به آن اجرا گردد. در 10 کيلومتري شمال پل نيز محل مناسبي براي احداث پل شناور وجود دارد که مستقيماً به تپه­هاي شاوريه و علي‌گره‌زد منتهي مي­گردد. در بهار سال 1360 اين پل به­وسيله نيروهاي ما احداث شد و چند يگان توپخانه به شمال غربي رودخانه عبور داده شد، ولي استفاده مهمي از آن به‌دست نيامد. (به­علت نداشتن واحد مانور).

(3) اختفاء و پوشش: تپه­هاي متعدد و شيارهاي زيادي که در منطقه وجود دارد اختفاء و پوشش مناسبي در هر طرف رودخانه ايجاد مي­کند.

(4) ميدان ديد و تير: در منطقه غرب طرفين پل کرخه به­علت تپه­ماهورها ميدان ديد و تير متغير است ولي به­طور کلي هر قدر به دامنه جنوبي تپه­ها نزديک­تر مي­شود ميدان ديد و تير عالي مي­گردد.

(5) موانع: مهمترين مانع در اين منطقه عمليات رودخانه کرخه است و پس از عبور از رودخانه شيب ارتفاعات در قسمتي از منطقه عمليات مانع قابل ملاحظه­اي براي حرکت خودروهاي شني دارو چرخدار است و الزاماً حرکات بايستي از مسيرهاي ويژه‌اي انجام گيرد.

 

ت- اثرات مشخصات منطقه عمليات در عمليات دشمن:

(1) اثر بر تک دشمن: چنانچه دشمن تپه­هاي غربي رودخانه کرخه مشرف به پل را در تصرف خود نگه مي­داشت، مي­توانست محور انديمشک اهواز را به سادگي تحت کنترل ديده­باني خود قرار دهد و حرکات و تغيير مکان­هاي نيروهاي ما را در اين محور مختل سازد. چنانچه دشمن موفق مي­شد و از رودخانه عبور مي­کرد و تپه­هاي شرقي پل را نيز به تصرف خود در مي­آورد، مي­توانست نيروهاي ما را تا تپه­هاي جنوبي مسيل بالا رود در 10 کيلومتري جنوب انديمشک عقب براند و شهر انديمشک و دزفول و در نتيجه تمام خوزستان را مورد تهديد جدي قرار دهد. زيرا در صورت تصرف انديمشک، محور مواصلاتي خوزستان با مرکز کشور به­کلي قطع مي­شد و غرب خوزستان سقوط مي­کرد.

(2) اثر بر پدافند دشمن: چنانچه دشمن تپه­هاي غربي پل را تأمين مي­کرد و مواضع خود را در اين تپه­ها تحکيم مي­نمود، مي­توانست علاوه بر کنترل محور انديمشک اهواز، با نيروي کم در اين قسمت از جبهه دفاع کند و با عمده قواي خود که عناصر يک لشکر زرهي و يک لشکر مکانيزه بود، در حوالي شوش از رودخانه بگذرد و خط مواصلاتي انديمشک، اهواز را قطع کند.

(3) اثر بر عقب­نشيني دشمن: چنانچه دشمن تپه­هاي مشرف به رودخانه را از دست مي­داد و کنترل پل ثابت کرخه به­دست نيروهاي ما مي­افتاد دشمن مجبور مي­شد تا مواضع مناسب در جنوب عقب­نشيني کند و به خاکريزهاي غرب سرخه صالح يا تپه کوت کاپون در جنوب جاده دهلران متکي گردد.

(4) اثر در کاربرد هوايي دشمن: نظر به­اينکه اين منطقه از عمليات تپه­ماهور است نيروي هوايي در پشتيباني نيروي زميني اثرات چنداني ندارد و موقعيت طبيعي منطقه و احداث پل نيز مناسب براي حمله هواپيماها نمي­باشد چنانکه در طول بيش از يک سال و نيم جنگ دشمن تلاش نمود اين پل را با حمله هوايي و توپخانه منهدم نمايد ولي موفق نشد.

 

ث- اثرات مشخصات منطقه عمليات در عمليات خودي:

(1) اثر برتک خودي: تصرف سر پل در کرانه غربي رودخانه سبب مي­شد، محور مواصلاتي انديمشک اهواز از کنترل ديدباني دشمن خارج گردد و منطقه سر پل تکيه­گاهي براي پيشروي بعدي نيروهاي ما در محور پاي پل عين­خوش دهلران گردد و يا حداقل تهديدي از اين جبهه براي دشمن به­وجود آيد و قسمتي از نيروهاي دشمن اجباراً براي دفاع در اين جبهه درگير شوند.

(2) اثر بر پدافند خودي: تپه­هاي غربي رودخانه در منطقه پاي پل تسلط کامل بر قسمت جنوبي منطقه دارد و تصرف اين تپه­ها سبب کنترل ديدباني منطقه جنوب مي‌گردد و در نتيجه پيشروي دشمن را به­سمت ساحل رودخانه مشکل و آسيب­پذير مي­سازد.

(3) اثر بر عقب­نشيني نيروهاي خودي: چنانچه تپه­هاي غربي رودخانه در اشغال نيروهاي دشمن باشد و الزاماً نيروهاي ما به حالت عمل تأخيري درآيند اين تپه­هاي غربي مي‌تواند اولين موضع تأخيري نيروهاي ما باشد و پس از عقب­نشيني به شرق رودخانه تپه­ماهورهاي شرقي مي­توانند مواضع تأخير متناوب ايجاد کنند.

(4) اثر بر کاربرد نيروي هوايي خودي: اين قسمت مانند کاربرد نيروي هوايي دشمن است و ميزان کارايي نيروي هوايي بستگي به برتري هوايي و آزادي پرواز هواپيماها و هلي‌کوپترها دارد.

 

منبع: تیپ2 لشکر92 در آغاز جنگ تحمیلی، حسینی، سید یعقوب، 1392، ایران سبز، تهران