حزب کومله ابتدا توسط افرادی، چون مصطفی سلطانی اهل مریوان، مقری اهل بوکان، محمدحسین کریمی اهل سقز و صدیق کمانگر از کامیاران، از دانشجویان دانشگاه تهران که در مسائل سیاسی دانشجویی شرکت داشتند، در بین سالهای 48 ـ 47 تشکیل گردید. این افراد با وجودی که دنباله رو تشکیلات حزب کمونیست بودند، اما بیشتر تمایل به جریانات کردستان به علت روحیه ناسیونالیستی و اهمیت موضوع داشتند.

این گروه در تحلیل های خود، علت شکست قاضی محمد رهبر حزب دموکرات را توجه حزب به خوانین و رؤسای عشایر و فئودال ها می دانستند. لذا از همان ابتدا بر اساس بینش ملی مارکسیستی، مانند مائو و با تکیه بر نیروهای عمده دهقانان و زحمتکشان، خط مشی خود پایه ریزی کردند. آنها معتقد بودند با ایجاد پایگاه های سرخ در روستاها عمدتا از دهقانان برای جنگ پارتیزانی و ادامه جنگ توده ای و ایجاد ارتش خلقی و گسترش مناطق سرخ، شهرها را به تصرف درآورند و به دنبال ایجاد جامعه ای به رهبری طبقه کارگری بودند که پس از 3 سال تلاش سرانجام در سال 1351 خط مشی خود را تدوین و اعلام موجودیت نمودند و در بین سالهای 51  الی 53 توانستند در بین کارخانجات و کارگاه های تولیدی تعدادی عضو جمع آوری نمایند که تعداد قابل ملاحظه ای از اعضای این حزب در سالهای52 و 53 دستگیر و زندانی شدند.

در سال 1356 تعداد زیادی از افراد این حزب از زندان آزاد گردیدند، لذا به محض ورود به منطقه کردستان، بعد از مدت کوتاهی فعال شده و تشکیلات خود را به صورت حرفه ای آغاز نمودند و تعدادی از اعضا را جهت فرا گرفتن آموزش نظامی به اتحادیه میهنی کردستان عراق اعزام کردند. این حزب با اوج گیری انقلاب شکوهمند اسلامی فعالیت خود را در کردستان بیشتر نمود و در پاییز سال57 که تقریبا مبارزه با طاغوت علنی گردید، آنها هم شروع به پخش اعلامیه در روستاها و شهرهای کردستان نمودند و در زمستان سال 57 در اکثر شهرهای استان کردستان، شوراهای شهری تشکیل دادند.

این حزب در 22 بهمن 1357 همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی در جریان خلع سلاح پاسگاه های ژاندارمری و شهربانی شهرهای کردستان فعالانه شرکت داشت و از این راه مقدار قابل توجهی سلاح و مهمات ذخیره نمود. در همین زمان، حزب جلسه ای را با اکثریت اعضاء تشکیل داده و تصمیم گرفتند ضمن اعلام موجودیت گروه به نام سازمان انقلابی زحمتکشان، نشریه ای را به نام دو معدوم محمد حسین کریمی و خالد امینی با نام و آرم کومله انتشار دهد و هم پای حزب دموکرات و در بعضی مواقع در رقابت با حزب دموکرات، در مبارزه با نظام جمهوری اسلامی و به دست آوردن قدرت در کردستان از هیچ کوششی فروگذار نکرد.