رژیم ستم شاهی که ارتشی به ظاهر مقتدر را  آن روز  توسط زبده ترین نیروهای خارجی با پیشرفته ترین سلاحهای جهنمی برای حفظ و بقاء سلطنت و حفظ منافع اربابانش سازمان‌ و آموزش داده بود، درست در زمانی که رژیم به وفاداری، حمایت و جانفشانی این نیروی عظیم نیازمند بود، با رهنمودها و نصایح امام راحل (ره) تغییر جهت داده و به رژیم و حامیانش پشت کرد و با پیوستن به  انقلاب اسلامی ایران، حماسه ای نو آفرید و  با گسستن زنجیر استعمار و بردگی، نام و یاد خود را در کنار مردم جاودانه کرد.ارتش با هدایت رهبری انقلاب  و اطاعت از فرامین و دستورات معظم له توانست در کنار سایر نیروهای انقلاب قرار گیرد که به گوشه‌ای از این اقدامات به شرح ذیل اشاره می‌گردد:

آحاد کارکنان ارتش در سال 1357 با اقدام شجاعانه خود در پیوستن به صفوف مردم وجود و هویت خود را تثبیت نمودند و برای اولین بار در سطح ارتش های منطقه نوعی از ساختارشکنی به نفع ملت را به نمایش گذاشتند. این حرکت اقدام مهمی بود که زمینه ساز پیروزی سریع انقلاب و استقرار نظام اسلامی در ایران و به تبع آن تحولات عمیقی در منطقه شد.

به رغم آن که امرا و فرماندهان رده بالای ارتش، افراد سرسپرده و وابسته به رژیم بودند، اما بدنه ارتش متشکل از فرماندهان میانی و اکثریت کارکنان به همراه افراد وظیفه با تعلقات و خواسته های مردم و اکثریت جامعه همراه با مردم و انقلاب بود و این در روزهای منتهی به پیروزی انقلاب آشکارا خود را نشان داد؛ چرا که ارتش با وجود در اختیار داشتن هزاران نیرو و پیشرفته ترین تجهیزات شامل انواع تانک، توپ و بالگرد که آن را به پنجمین قدرت هوانیروز جهان تبدیل کرده بود و نیز نیروی هوایی بسیار پیشرفته که جدیدترین مدل هواپیماهای آمریکایی را در اختیار داشت، می توانست برای تحرکات انقلابی مردم مشکل ایجاد کند،   اما عملا اقدام مهمی برای مقابله با انقلابیون انجام نداد و همین امر باعث شد که انقلاب با سرعت بیشتری به پیروزی برسد و اگر این همراهی نبود، قطعا انقلاب با آن سرعت پیروز نمی شد.

پیوستن ارتش به مردم و عدم اطاعت بدنه ارتش از فرماندهان آن و در نتیجه خنثی شدن طرح های مقابله با انقلاب توسط رده های مختلف ارتش، نشانه تحولات عمیقی بود که در این سازمان رخ داد. تحولات  ماه های اول پس از پیروزی انقلاب و نقش ارتش در کنترل حرکات تجزیه طلبانه در گوشه و کنار کشور و حمایت گسترده مردم از ارتش در این دوران، نشان داد که تحول صورت گرفته در رابطه مردم و ارتش، عمیق تر از آن است که تصور می شد و همکاری عناصر توانا، شجاع، با تدبیر و متدین ارتش در اوایل انقلاب و زمینه سازی نظام جمهوری اسلامی برای رشد نیروهای انقلابی و مردمی، دو عامل مهم در تغییر هویت ارتش ارزیابی می گردد. این تغییر اساسی در شکوفایی استعدادها و رشد فرماندهان بزرگ، متدین و انقلابی در آن گردید. این فرماندهان با همکاری انسان های پاک و فهیم در بدنه ارتش بعدها زمینه خود اتکایی، نوآوری، رویش استعدادهای جدید و پیشرفت روزافزون ارتش را فراهم ساختند. همین ارتش توانست با همکاری سپاه و بسیج، با وجود حمایت های همه جانبه قدرت های بزرگ و 54 کشور دیگر که از دشمن ایران حمایت می کردند، در هشت سال دفاع مقدس بر ارتش مجهز رژیم بعثی عراق پیروز شود.

رابطه ارتش و مردم پس از ورود امام خمینی به ایران

سرانجام انتظارها به پایان رسید و پس از چندین بار به تعویق افتادن ورود حضرت امام ، در روز 12 بهمن 1357 رهبر کبیر انقلاب اسلامی پس از سالها مبارزه و حدود 14 سال تبعید از فرانسه وارد تهران شدند. راهبرد انقلابیون در قبال نظامیان با تحلیل سخنان امام خمینی (ره) در بهشت‌زهرا در همین روز آشکار شد. ایشان در آن روز در آغوش ملت فرمودند « ارتش باید مستقل باشد ارتش نباید زیر فرمان مستشار‌های آمریکایی و اجنبی باشد، من تشکر می‌کنم از قشرهایی که متصل شدند به ملت، اینها آبروی خودشان، را آبروی کشورشان را آبروی ملت‌شان را حفظ کردند.»همچنین امام خمینی در پیام دیگری به ارتش فرمودند: «از ارتش می‌خواهم هر چه زودتر به ما متصل شود، ارتشیان فرزندان ما هستند، ما به آنها محبت داریم، باید به دامن ملت بیایند، عظمت ما عظمت کشور است و عظمت کشور عظمت ارتش… ارتش و ملت از همدیگر هستند، ارتش باید از دولت غاصب کنار برود تا مردم تکلیف‌شان را با او معین کنند.»سرانجام نصایح و پند و اندرز این پیر فرزانه مؤثر واقع گردید، طوری که در 15 بهمن ماه سال1357صدها تن از افراد نیروی زمینی و هوایی با لباس نظامی به محل اقامت امام خمینی (ره) رفته و وفاداری خود را نسبت به ایشان ابراز داشتند. نظامیان در این بازدید شعار «ما همه سرباز تواییم خمینی گوش به فرمان توایم خمینی» را سردادند، علاوه بر این در همین ایام گزارش شد که تعداد زیادی از افسران نیروهای سه‌گانه به دیدار امام شتافته‌اند. در همین روز حدود 1500نفر از کارکنان نیروی هوایی و هوانیروز اصفهان نیز با پیوستن به اجتماع مردم با آنان به راهپیمایی برضد رژیم و حکومت بختیار پرداختند. در 16 بهمن 57 نیز گزارش شد که امام خمینی (ره) حمایت هزاران افسر بازنشسته را که به خاطر مخالفت با شاه از ارتش ایران تصفیه شده‌اند، جلب کرده‌ است. در چهارمین روز اقامت امام در ایران ده‌ها افسر درجه‌دار سرباز و همافر در زمره هزاران ایرانی بودند که برای اعلام پشتیبانی به محل اقامت امام رفتند. در این روز صادق خلخالی به نمایندگی از امام خطاب به نظامیان و خانواده‌های آنان گفت: «ارتشیان در هرکجا که باشند فرزند گرامی مردم و امام هستند» روز 19 بهمن نیز که به «روز نیروی هوایی» معروف است گروه کثیری از کارکنان نیروی هوایی در تظاهرات و راهپیمایی به طرفداری از انقلاب شرکت کرده سپس به نشانه همبستگی با امام خمینی (ره) به اقامتگاه ایشان رفتند. این اقدام و خبر و تصویر مربوط به آن در تمام محافل داخلی و خارجی انعکاس گسترده ای  یافت.صبح روز 21 بهمن، دفتر امام خمینی (ره) با انتشار اعلامیه‌ای صحت عکس منتشر شده در روزنامه کیهان را که ستاد بزرگ ارتشتاران آن را جعلی خوانده بود، تأیید کرد. در همین روز دولت با انتشار اطلاعیه‌ای مقررات منع عبور و مرور و حکومت نظامی جدیدی را ابلاغ کرد. امام خمینی (ه) طی اعلامیه‌هایی به مردم توصیه کردند که به این مقررات توجه نکرده و به خیابانها بیایند. به نظر می‌رسید که انقلابیون در جلب حمایت فرماندهان ارشد نظامی با مشکلاتی مواجه شده باشند.در ساعت 30/20 عصر روز 20 بهمن ماه 1357 تلویزیون برنامه‌ ویژه‌ای را در ارتباط با رویدادهای مربوط به بازگشت امام خمینی(ره) به تهران پخش کرد. این برنامه هیجان زیادی در میان نظامیان در پادگان دوشان تپه تهران (فرماندهی آموز شهای هوائی) بوجود آورد. درگیری مسلحانه بین‌ مردم و نیروهای ارتش از اواخر شب 20 بهمن از پادگان دوشان تپه شروع شد. در جریان نمایش فیلم مراسم استقبال امام خمینی (ره) هنرجویان همافری نیروی هوایی نسبت به امام ابراز احساسات کردند. افراد گارد شاهنشاهی برای ساکت کردن هنرجویان و دیگر کارکنان نیروی هوایی وارد عمل شدند و زدوخورد و تیراندازی بین آنان شروع شد. با انتشار خبر شورش افراد پادگان نیروی هوایی(در روز 21 بهمن) مردم برای یاری آنها به دوشان تپه ‌روی آورده و وارد پادگان شدند. اسلحه‌ خانه‌ها را باز کرده و با استفاده از سلاح‌های موجود با افراد گارد شاهنشایی به مبارزه پرداختند. در این میان شماری از کارکنان نیروی زمینی هم به نظامیان انقلابی پیوستند.در این بین برخورد مطبوعات آمریکایی با قضیه جالب توجه است. با وجود تمام وقایع و تحولاتی که شرح داده شد، روزنامه نیویورک تایمز در مقالاتی موضوع قدرت ارتش را به بحث و بررسی گذاشت تا وانمود کند دولت بختیار و ارتش شاه که از آن پشتیبانی می‌کرد شکست ناپذیرند. حتی پس از اثبات اینکه اکثر قریب به اتفاق مردم و از جمله نظامیان از انقلاب حمایت می‌کنند، این روزنامه با چاپ تصاویری سعی در القای این فکر در خوانندگان را داشت که کنترل اوضاع هنوز در دست دولت بختیار و ارتش است. مخالفت نظامیان با دولت بختیار برای خبرنگاران خارجی آشکار بود و رجزهای این مرغ طوفان بی‌تأثیر و پوچ بود. ولی نیویورک تایمز این مسئله را در آن زمان گزارش نکرد، اختلافات داخلی در درون ارتش کاملاً آشکار بود، اما این روزنامه همچنان به انتشار گزارش‌هایی برای نشان دادن قدرت بختیار پرداخت، ولی اعلامیه‌های معمار بزرگ انقلاب و لبیک نظامیان به ندای این پیر فرزانه باعث شد که در روز 22 بهمن شورای عالی ارتش در جلسه صبح خود به اتفاق آرا تصمیم به بی‌طرفی ارتش در درگیری‌های سیاسی بگیرد و این مسئله به معنی پشت‌پا زدن کامل به شاه و دیگر هوادارانش و قطع امید کامل هیئت حاکمه بود. به همین دلیل برخلاف نظر بختیار و بدون هماهنگی قبلی با وی به تمام واحدهای نظامی دستور داده شد که به پادگان‌های خود برگردند. در مجموع فرماندهان ارشد ارتش شاهنشاهی به این نتیجه رسیده بودند که ارتش قادر به کنترل امور نیست و اگر بخواهد به اصطلاح عمل کند و کاری انجام دهد معلوم نیست آیا کسی هست که این فرامین را اجرا کند یا خیر، در ادامه اعلامیه‌ شورای عالی ارتش با توجه به تحولات کشور و برای جلوگیری از هرج‌ومرج و خونریزی بیشتر بی‌طرفی ارتش اعلام و به یگانهای نظامی دستور داده شد که به پادگانهای خود برگردند و این یعنی پایان حکومت 55 ساله رژیم طاغوتی پهلوی و دفن شدن در زباله‌دان تاریخ.پس از این اعلامیه، فرماندار نظامی تهران هم در اعلامیه شماره 43 خود به همه‌ی یگان‌ها و عناصر انتظامی دستور داد که به محل‌های خود مراجعه نمایند.در نهایت در روز 23 بهمن نیز از سوی دولت موقت، تیمسار سرلشگر قرنی به سمت ریاست کل ستاد ارتش و تیمسار محققی به‌ طور موقت به سرپرستی ژاندارمری کل کشور منصوب شدند. در این روز ستاد ارتش به‌طور رسمی تحویل نمایندگان دولت موقت شد. امرای ارتش برکنار شدند و به دستور دولت موقت تا انتخاب فرماندهان جدید برای نیروهای مسلح انجام وظایف و مسئولیت‌ فرماندهان ارتش برعهده معاونان آنان گذاشته شد. بدین ترتیب پرونده حکومت خاندان پهلوی برای همیشه مسدود و در زباله‌دان تاریخ دفن شد.

نقش ارتش در پیروزی انقلاب اسلامی از کلام حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی)

پس از فروپاشی پایه‌های ظلم و ستم طاغوت در ایران و برپایی نهال نوپای انقلاب اسلامی، دشمن شکست خورده و رانده شده از کشور دست به توطئه‌های جدید به شیوه‌های نوین را زد. از جمله توطئه‌های ایادی شرق و غرب و آنها که صداقت و امانت داری و میهن‌ دوستی ارتشیان غیور را در حماسه‌ پیروزی انقلاب اسلامی درک نکرده بودند، با ترفندی نو کمر به نابودی ارتش بستند و با شعارهای به ظاهر انقلابی از جمله «ارتش بی‌طبقه توحیدی» مصمم به انحلال و غارت سلاح‌ها و نابودی امکانات دفاعی کشور شدند. امام راحل به عنوان بزرگترین حامی ارتش پای در میدان نهادند و نقشه دشمنان را برآب نمودند و طی پیمانی با قاطعیت هرچه تمامتر ضرورت حفظ ارتش را اعلام کردند. به همین مناسبت روز تاریخی «29 فروردین» به عنوان روز ارتش جمهوری اسلامی ایران و همچنین روز دلاورمردی‌های رزمندگان نیروی زمینی ارتش انتخاب و هر سال مورد تمجید و تجلیل قرار می‌گیرد.بی‌شک انقلاب اسلامی ایران به رهبری حضرت امام خمینی (ره) یکی از برجسته‌ترین، نادرترین، درخشانترین، بزرگترین و استثنایی‌ترین رویدادهای جهان در نظام بین‌المللی بود که توانست معادلات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و بین‌المللی را در سطح جهان به هم بریزد.اکنون کارنامه ارتش جمهوری اسلامی ایران در سایه ایثار و از خودگذشتگی و فداکاری‌های آحاد نیروهای جان برکف آن به خصوص در دوران هشت سال دفاع مقدس درخشان و افتخارآمیز و غرور برانگیز است. ارتشی که توسط مستشاران آمریکایی تعلیم و آموزش دیده بودند که فقط در خدمت شاه و خواسته‌های آن و اربابانش باشند، اکنون به درجه و مرتبه‌ای ارتقا یافته است که رهبر انقلاب آن را «کلمه طیبه» و ارتش حزب‌الله می‌نامند. در پایان به تعدادی از جملات گهربار و تاریخی رهبر فرزانه انقلاب حضرت آیت‌الله‌العظمی سید علی خامنه‌ای در مقام و منزلت ارتش اشاره می‌نماییم.

-فرمانده معظم کل قوا حضرت آیت‌الله خامنه‌ای فرمودند:

«بنده از اولین روزهای پس از انقلاب با ارتش سروکار پیدا کردم و از طرف امام (ره) مأموریت یافتم که در کارهای ارتش باشم. در ستاد مشترک، در وزارت دفاع در نیروهای گوناگون (سه‌گانه) و…

تا امروز من ارتش را زیر نظر داشته‌ام و این را می‌توانم با جرئت و قوت بگویم که ارتش امروز از یک ترقی و تعالی فوق‌العاده‌ای برخوردار است و امروز ارتش ما یکی از ارتش‌های ممتاز و برجسته به حساب می‌آید.

امروز نیروهای مسلح در چشم‌ ملت ایران عزیزند. امروز نیروهای مسلح چهره متکبر و زور، احساس جدایی از ملت و اقتدار دورکننده هر انسانی درمتن مردم را ندارند. این روحیه را در خودتان تقویت کنید. روحیه از مردم بودن. با مردم بودن و در راه هدفهای مردم بودن.»

ایشان در جای دیگر می فرمایند: « نظامی‌گری در یک چنین نظامی مایه افتخار است. به نظامی‌گری خود ببالید و افتخار کنید و به لفظ اکتفا نکنید در عمل نظامی مؤمن یعنی مجاهد فی‌ سبیل‌الله باشد و شرط مجاهد آماده بودن است.از فرمایشات رهبر معظم انقلاب در مورخه 22/7/83 در مراسم مشترک دانش آموختگی. همه حقایق درست عالم کلمه طیبه و حکمت‌الله‌اند. ما در زمینه مورد نظر خودمان کلمه طیبه را پیدا کنیم، در آنجا ارتش جمهوری اسلامی کلمه طیبه است.» [11]

«ارتش، محبوب مردم و ملت ماست. من ارتش را از صمیم قلب دوست می‌دارم، چون آنرا تجربه کرده‌ام و تواناییهای او را دیده‌ام. آنجا که از او توقعی می‌رود و باید خودش را نشان دهد، فداکاری می‌کند و وظیفه‌اش را انجام می‌دهد.»

«روز 19بهمن 57 عده ای از جوانان نیروی هوایی با لباس مخصوص این نیرو در حالی که شجاعانه و سرافرازانه، کارت های شناسایی شان را در دست گرفته بودند، خیابان ایران و خیابان های تهران را طی کردند و سرود خواندند و شعار دادند و خودشان را به اقامتگاه امام بزرگوارمان رساندند. حرکت پرسنل نیروی هوایی آن روز شکستن یک زندان، گذشتن از یک حصار و بریدن یک زنجیر محکمی بود که تصور می شد در طول سال های دراز  بر پای پرسنل ارتش بسته شده و هرگز گسستنی نیست. در سال 1357 که نیروی هوایی وارد گود انقلاب شد، کاری را انجام داد که اگر در هر کشور و انقلابی، هر عنصری از عناصر مسلح آن کار را انجام بدهد، برای او یک افتخار دایمی به حساب خواهد آمد. »[12]

… وقتی که برای بدنه ارتش، معرفت و آگاهی به مسایل جاری کشور پیدا شد، همه بساطی که آنها چیده بودند واژگون شد. اول نیروی هوایی سد را شکست و وارد میدان شد، بعد هم نیروی زمینی به آن ملحق گردید. نیروی زمینی به انقلاب پیوست و وارد صفوف انقلاب شد و همین به پیروزی انقلاب کمک کرد. شاید امروز کسانی در مقام تحلیل برایشان دشوار باشد که قبول کنند پیوستن ارتش به انقلابیون و مردم، کار پیروزی را آسان کرد و جلو انداخت. شاید خیال کنند که این حرف، از نقش مردم و مردمی بودن انقلاب خواهد کاست. در حالی که این اشتباه است. هنر یک انقلاب همین است که می تواند عناصر نیروهای مسلح دشمن را متوجه خود کند. این حقانیت انقلاب و مردم بود که توانستند نیروهای مسلح و ارتش را از خود کنند و همین موجب شد که پیروزی آسان شود و زود به دست آید. بدون این هم شاید پیروزی به دست می آمد اما با زحمات زیاد و شاید با یک فاصله طولانی تر. بدنه ارتش، افسر، همافر، درجه دار، سرباز و کارمند از آحاد مسلمان مردم کشورمان بودند که انقلاب را مانند دیگر اقشار مردم پذیرفته و از آن دفاع کردند و بعضی از اقشار، آنچنان شجاعتی از خود نشان دادند که میان توده مردم کم نظیر بود. ارتش جزو مردم بود ، به انقلاب متصل شده بود و از انقلاب دفاع کرده بود»

منابع:

1) کتاب امام و ارتش (ارسال 1342 تا 1358) تدوین اداره ع س آجا در بهمن 1360 فروغ دانش

2) روزنامه خراسان – مورخ چهارشنبه 1391/11/18 شماره انتشار 18335

3) ارتش و انقلاب اسلامی – اثر – دکتر سعیده لطفیان ناشر س . ع. آجا – سال چاپ 1382

4) ارتش مکتبی – از انتشارات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی سال 60

5) پیام ولایت – بیانات فرماندهی معظم کل قوا در جمع فرماندهان و پرسنل ارتش به مناسبت روز ارتش در سال 77

6) ارتش در کلام رهبر – ع. س آجا – دفتر سیاسی

7) ارتش در نگاه رهبر – معاونت تبلیغات و روابط عمومی آجا

8) ارتش کلمه طیبه – ع س آجا – بهار 84

9) ماهانه ارتش جمهوری اسلامی ایران «صف»

10) روزنامه جمهوری اسلامی03/12/1390

11) از فرمایشات رهبر انقلاب اسلامی در مورخه 2/10/83 در دانشگاه افسری امام علی (ع)

12)از فرمایشات مقام معظم رهبری در مورخه 18/3/85 در آجا

فرشاد نژادخیر